Katholieke Vereniging voor Oecumene

Al gehoord van COP 21 Parijs? Nee? Tot voor enige dagen zei het mij ook niets. 'COP 21 Parijs' blijkt te staan voor 21e Conference of Parties. Eind 2015 komen gedelegeerden uit bijna alle landen in Parijs bijeen voor de volgende klimaatconferentie van de VN. Er moet een vervolg komen op het zogenaamde Kyoto-protocol uit 1997.

Je kan dan denken aan afspraken over het snel verminderen van de CO2-uitstoot, het vergroten van de gezamenlijke weerbaarheid tegen klimaatverandering en de financiering van activiteiten daarvoor in de ontwikkelingslanden door de rijke landen. En dat alles om de opwarming van de aarde onder de twee graden te houden. Dat is niet alleen een economische en politieke noodzakelijkheid, maar ook een morele en ethische kwestie. Om die reden willen christelijke kerken en andere religies in de komende tijd tal van activiteiten organiseren om aandacht te vragen voor het klimaatvraagstuk. Ongetwijfeld zal dit onderwerp ook een rol spelen in de encycliek over de schepping, die paus Franciscus deze zomer uitbrengt.

Pelgrimage van gerechtigheid en vrede

De Wereldraad van Kerken heeft in 2013 besloten om de jaren tot aan de volgende Assemblee in 2021 te typeren als een 'pelgrimage van gerechtigheid en vrede'.  De pelgrimage fungeert als een soort paraplubegrip voor al haar activiteiten, zoals het conciliair proces voor gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping dat deed eind jaren tachtig. Het begrip is stevig verankerd in het christelijk geloof. "Onafhankelijk van onze confessie of denominatie," aldus de Wereldraad, "is ons begrip als christenen dat het leven een pelgrimage is, geleid naar een beloofd doel door en met God." De pelgrimage dus als metafoor voor de levensweg, Het onderweg zijn staat dan ook voorop: "Als medepelgrims reizen we samen, elkaar kennend en elkaars kwetsbaarheid beschermend, elkaar gastvrijheid verlenend en genade, en luisterend naar elkaar, bereid om risico's te nemen en we besluiten samen welke nieuwe terreinen we binnentrekken." Of zoals Fernando Enns zegt op de website van de Raad van Kerken: "Bedoeling van deze pelgrimage is kerken uit te nodigen bewust te worden van de spirituele wortels die je drijven tot het werken aan vrede en recht. De vraag naar waar de pelgrimage naar toe gaat... de bedoeling is nu juist dat je gewoon op weg gaat, op reis  zonder van te voren te weten hoe de reis verloopt, of waar  je precies uitkomt. Dat is juist een diepe spiritualiteit. Een fysieke pelgrimage onderneem je ook niet perse voor het doel, het gaat om de reis. En je hoopt maar dat het je iets leert over God, onderweg, al kan het zijn dat je er onderweg maar weinig bij voelt. Zo is dat met deze pelgrimage ook: op reis gaan met dit thema, zonder te weten waar naar toe die reis gaat. Je hoopt dat je iets zult leren van elkaar en  dat je zult leren hoe je tot vrede en grotere rechtvaardigheid komt."

Pelgrimage voor klimaatgerechtigheid

Als het thema van de pelgrimage deze jaren zo centraal staat binnen de Wereldraad van Kerken is het niet zo vreemd, dat bij het nadenken over actiemiddelen om het publiek te betrekken bij COP 21 ook gedacht is aan een fysieke pelgrimstocht naar Parijs. In een aantal buurlanden bestaan al concrete plannen om een dergelijke pelgrimstocht te houden. Sommige pelgrims willen gaan lopen, anderen houden meer van fietsen. Hoewel het initiatief vanuit de Wereldraad van Kerken afkomstig is, zijn bij een aantal initiatieven ook rooms-katholieke bisdommen en NGO's actief betrokken. Een pelgrimage voor klimaatgerechtigheid kent verschillende doelen, zoals:

• het uiten van grote bezorgdheid voor de toekomst van Gods wereld
• het tonen van gezamenlijke, multireligieuze steun voor klimaatgerechtigheid
• het oproepen tot het bereiken van een ambitieus resultaat tijdens de COP 21 onderhandelingen en daarna
• het vertellen van geloofsverhalen waarom mensen gedreven zijn naar Parijs te lopen
• het  bidden en bezinnen bij plaatsen van pijn en belofte onderweg

Engeland

In Engeland wordt er bijvoorbeeld over gedacht om in Canterbury te starten en dan grotendeels de Via Francigena, de oude pelgrimsweg van Canterbury naar Rome, te volgen  om uiteindelijk in Parijs uit te komen. Onderweg zou dan b.v. gereflecteerd kunnen worden bij gebieden die geregeld overstromen, windmolenparken en de vluchtelingenkampen bij Calais (klimaatvluchtelingen). De fietspelgrimstocht is in tweeën geknipt. Van 29 tot en met 31 augustus 2015 fietsen de pelgrims van Londen naar Newhaven om de draad in december weer op te pakken en van Dieppe naar Parijs te rijden.

Duitsland

In Duitsland hebben de kerken de voorbereidingen voor een oecumenische pelgrimstocht voortvarend opgepakt. Katholieke bisdommen en evangelische landskerken en allerlei katholieke en protestantse organisaties werken daarbij nauw samen. In maart gaat zelfs een speciale website de lucht in. De Duitsers hebben een globale route uitgezet die van Flensburg loopt via Trier en Metz naar Parijs. Als de pelgrims half september starten in Flensburg kunnen zij in twaalf weken naar Parijs lopen en op tijd aankomen voor de grote bijeenkomst op 6 december. Pelgrims hoeven niet de hele afstand te lopen. Mensen kunnen zich ook voor een of meerdere dagen aansluiten. Waarschijnlijk komt er ook nog een zuidelijke tak, die vanuit  München vertrekt en in Trier aanhaakt op de hoofdroute. In deze maanden vinden er in de regio's waar de pelgrimstocht doorheen komt allerlei bijeenkomsten plaats om de pelgrimage voor te bereiden: het bepalen van de pleisterplaatsen (met etappes van ongeveer 20 kilometer); het vaststellen van de plaatsen van pijn en belofte, waar speciale bezinningsmomenten kunnen worden gehouden; het regelen van onderdak; het bedenken van avondprogramma's op de pleisterplaatsen e.d. De opkomst bij deze bijeenkomsten is verrassend goed. Daar zal zeker toe hebben bijgedragen, dat b.v. in Westfalen de preses van de Evangelische Kerk van Westfalen en de bisschoppen van Paderborn en Munster een gemeenschappelijke oproep hebben gedaan om mee te werken aan deze oecumenische pelgrimstocht.

Intermezzo: pelgrimeren voor gerechtigheid en vrede

Het model van een pelgrimage voor klimaatgerechtigheid zou vragen kunnen oproepen als: is zo'n pelgrimage niet een protestdemonstratie in een religieus jasje? Instrumentaliseer je zo niet het pelgrimeren voor politieke doeleinden? En is dit wel een pelgrimage? Kenmerkend voor een pelgrimstocht of bedevaart is toch, dat het een individuele of collectieve tocht naar een heilige plaats is met het doel daar God of het heilige te ontmoeten?  Wat is er heilig aan Parijs als vergaderplaats voor COP21? Een paar gedachten ten antwoord. Pelgrims hebben altijd verschillende motieven gehad om op pelgrimstocht te gaan. Niet iedereen ging voor eigen zielenheil of genezing op pad. Mensen ondernamen ook een pelgrimstocht voor de genezing van familieleden of anderen. Achterblijvers vroegen hen om onderweg en in het bedevaartsoord voor hen te bidden. Ook nu nog doen zelfs niet zo kerkelijke pelgrims die op weg zijn naar Santiago de Compostela de ervaring op, dat mensen die zij onderweg ontmoeten hen vragen straks voor hen te bidden of een kaars op te steken. De vredesbeweging Pax Christi is voortgekomen uit gebedskruistochten die kort na het einde van de Tweede Wereldoorlog in Frankrijk gehouden werden voor de verzoening tussen Frankrijk en Duitsland. Vaak gingen deze tochten naar bekende bedevaartsoorden als Lourdes, Vezelay of Rocamadour. Maar de tocht was zelf ook al een getuigenis - een teken van verzoening (en soms aanstoot) voor de mensen die men onderweg ontmoette. Een belangrijk doel van elke pelgrimstocht is, dat mensen door de ontmoetingen met God en met de anderen, onderweg en op de heilige plaats, gesterkt worden om hun leven hernieuwd invulling te geven.

Brede opvatting

In hun boek 'To be a pilgrim' hanteren Barbara Butler en Jo White (2002) een breed begrip van pelgrimeren. Daaronder vallen niet alleen de tochten naar heilige plekken of erkende bedevaartsoorden, maar ook reizen naar elke bestemming, die betekenisvol is voor pelgrims, ja, zelfs de reizen zonder bestemming die Brandaan en andere Keltische monniken ondernamen. Ze wijden een hele sectie aan pelgrimeren voor gerechtigheid en vrede en nemen daarin ervaringsverhalen op van vredeswerkers, ontwikkelingswerkers in de Derde Wereld en een reisverslag van een Anglicaanse bisschop in Palestina. Twee verhalen zijn voor ons onderwerp van bijzonder belang:

• de pelgrimage tegen armoede, die Church Action on Poverty organiseerde van augustus tot oktober 1999. Pelgrims liepen van Iona naar Londen, van Holywell naar Cardiff en van St David's naar Cardiff. De startpunten zijn bekende Britse bedevaartsoorden, de eindbestemmingen de centra van politieke macht in Engeland en Wales. Het doel van de pelgrimage was aandacht te vragen voor de uitroeiing van armoede in het Verenigd Koninkrijk in 2020. "Zeven mensen begonnen vanaf Iona, waaronder een werkloze, en duizenden voegden zich onderweg bij hen, waarmee het mogelijk de grootste anti-armoede demonstratie werd sinds de mars van Jarrow naar Londen in 1936. De pelgrims werden onderweg onthaald met muziek, bijeenkomsten en toespraken. In de plaatsen waar zij langs kwamen werden armoedeproblemen aan de orde gesteld, die soms onbekend waren voor de gewone bezoekers. Ze kampeerden onderweg, of overnachtten in parochiezaaltjes of zelfs kerkgebouwen."( p. 219)
• onder het motto 'wandel lokaal en denk globaal' werd als onderdeel van een weekend over de wereldarmoede in Yorkshire een wandeling georganiseerd. De deelnemers luisterden onderweg naar korte verhalen over de lokale geschiedenis, afgewisseld met meditaties over mensen die wereldwijd in armoede leven.

Recent voorbeeld

Een meer recent voorbeeld is de pelgrimage voor vrede en gerechtigheid die in 2013 in Groot-Brittannië werd gehouden tegen de aanschaf van nieuwe Trident-kernraketten. Het idee hiervoor ontstond tijdens een interreligieuze dienst in Hexham. De pelgrimage startte met Pinksteren 2013 (zondag 19 mei) op Iona en eindigde op Trafalgar Square op zaterdag 20 juli 2013. De tocht bood aan lokale kerken en vredesgroepen talrijke mogelijkheden om in de plaatselijke pers de kwestie van de Trident-raketten en bredere kwesties van sociale en economische gerechtigheid aan de orde te stellen. Maar de organisatoren benadrukten bovenal, dat "de pelgrimage een gelegenheid biedt om ons gemeenschappelijk menszijn te bevestigen en te vieren: om met elkaar onderweg voedsel te delen, kameraadschap, bemoediging, verhalen en muziek, vreugde te midden van grimmigheid - onze visie van een eerlijker, meer genereuze toekomst voor iedereen, gebaseerd op samenwerking en onderlinge steun in plaats van het voortbestaan van de meest aangepasten of de rijksten."

Een Nederlandse pelgrimage voor klimaatgerechtigheid?

Sinds begin dit jaar komen ook in Nederland enige kerkelijke organisaties en NGO's op het gebied van milieu en ontwikkelingssamenwerking bijeen om plannen te maken voor activiteiten op weg naar COP21. Daarbij kan je zowel denken aan activiteiten om het publiek te mobiliseren als lobbyen bij politici. Een pelgrimage voor klimaatgerechtigheid behoort ook tot de mogelijkheden, maar niet alle protestanten lopen warm voor een pelgrimstocht. Luther en Calvijn moesten in hun tijd niets van pelgrimeren hebben en hebben de bedevaarten, waar ze dat konden, zo snel mogelijk afgeschaft. Die erfenis raak je niet zo snel kwijt. Toch hoop ik dat het gaat lukken. Een pelgrimage voor klimaatgerechtigheid biedt een unieke kans om spiritualiteit en maatschappelijke betrokkenheid met elkaar te verenigen. De toekomst van de aarde is dat wel waard. De tijd tikt door, maar de voorbeelden uit het buitenland geven ook praktische suggesties om hier inhoud aan de pelgrimage te geven. Het aardige is, dat dit model een raamwerk biedt, dat lokaal verder ingevuld kan worden. Wat zijn in onze buurt interessante plaatsen van pijn en belofte (hoop) op het gebied van klimaatgerechtigheid en duurzaamheid? Wat zijn interessante initiatieven of groepen om hierbij te betrekken? Kunnen we de moskeeën en andere religies hierbij betrekken? Het lijkt me ook een uitdaging om deze pelgrimstocht een echte pelgrimstocht laten zijn door ook aandacht te besteden aan gebed en spiritualiteit. Een pelgrimsboekje met allerlei teksten en gebeden zou hierbij behulpzaam kunnen zijn. Zo'n boekje zou ook een rol kunnen spelen bij bijeenkomsten rond de pelgrimage of in kerkelijke gemeenschappen, die niet aan de route liggen maar toch in gebed en met andere activiteiten willen meedoen.

Gebruikte literatuur:
Barbara Butler en Jo White (red), To be a pilgrim. A comprehensive guide, Kevin Mayhew Ltd, Buxhall, 2002

Deze blog is overgenomen van Jan's Proeftuintje