De communiteit van Grandchamp en zuster Minke de Vries
In de jaren dertig van de vorige eeuw werden in het gehucht Grandchamp, vlakbij Neuchâtel in Zwitserland, de eerste stilte-retraites georganiseerd. Minke de Vries (1929-2013), een protestantse Nederlandse, was van 1970 tot 1999 priorin van deze gemeenschap. In 2004 maakte Leo Fijen een portret van haar voor de RKK. Ellis Dijkstra verbleef van 1994 tot 2004 in Grandchamp en recenseerde twee boeken over Minke de Vries. Zij beschrijft in dit artikel hoe de gemeenschap ontstond en welke rol oecumene daarin speelt.
Vroege geschiedenis van Grandchamp
Eén van de initiatiefneemsters van de gemeenschap van Grandchamp was Geneviève Micheli, een zeer markante vrouw. Zij was al jong weduwe geworden doordat haar man had geprobeerd iemand te redden uit zee. Gezeten naast zijn dode lichaam maakte zij een intense ervaring van Pasen door. Deze Paaservaring is binnen de communiteit van Grandchamp een belangrijke rol blijven spelen. De gemeenschap ontstond doordat Geneviève Micheli binnen de gespreksgroep waar zij deel van uitmaakte (Les Dames des Morges) gedragen door de Paaservaring die zij had opgedaan, voorstelde om niet alleen met elkaar te praten of te luisteren naar een inleiding, maar ook eens samen te zwijgen, en wel een heel weekend (!) lang, terwijl de dag gemarkeerd wordt door de gebeds-tijden en de maaltijden, die gezamenlijk doch in stilte worden doorgebracht.
De vraag naar deze stilte-retraites nam zodanig toe, dat de behoefte gevoeld werd aan een permanente biddende aanwezigheid in Grandchamp, die de deelnemers gastvrij zou kunnen ontvangen. Er werd hiervoor een beroep gedaan op Marguerite (een van de leden van de gespreksgroep), die eerst weigerde, omdat ze de zorg voor haar moeder had. Uiteindelijk zei ze ja, en vestigde zich in 1939 in Grandchamp. Marthe kwam met haar mee en in 1940 sloot Irène zich bij hen aan. Zo ontstond een kiem van een gemeenschappelijk leven. Geen van drieën kon echter de leiding op zich nemen. De drie deden een beroep op Geneviève, om als “moeder” de beginnende communiteit te leiden. Zij zei eerst nee, ze had zich voorbereid op een teruggetrokken bestaan in de bergen, van bidden, schrijven, corresponderen, dit zag ze als ideaal voor haar “pensioen”, nu haar kinderen hun weg in het leven gevonden hadden. Na een jaar van bezinning zei ze toch ja, en er kwamen meer zusters bij de kleine groep van vier. Het verlangen groeide zich te verbinden en zo konden de eerste zeven zusters in 1952 hun gelofte voor het leven afleggen ten overstaan van de broeders van Taizé.
In de protestantse traditie was deze gebeurtenis uiteraard opzienbarend, omdat sinds de Reformatie het monastieke leven geen zichtbare realiteit meer was. De zusters namen de Regel van Taizé als leefregel aan, die in de loop der tijd werd aangepast aan het leven van vrouwen in Grandchamp, evenals het liturgieboek “Louange des Jours” van Taizé.
In 1961 overleed Mère Geneviève, die de communiteit in de eerste jaren had geleid en gevormd. Mère Marie, ook weduwe, werd gekozen om haar op te volgen in dat ambt. Al snel werd zr. Minke haar assistente. Toen het ambt met de jaren te zwaar werd voor Mère Marie, nam zr. Minke steeds meer taken van haar over. Ze was relatief jong, net veertig, toen ze de leiding geheel overnam.
Een internationale gemeenschap
Grandchamp ligt in het Franstalige deel van Zwitserland. Met de komst van een zuster uit het Duitstalige deel van Zwitserland, en daarna zusters uit Duitsland en Nederland, waren ‘eenheid’ en ‘verzoening’ geen lege woorden, maar een uitnodiging om samen een weg van gemeenschap te zoeken. Minke de Vries was niet de eerste Nederlandse, toen zij eind jaren vijftig die stap zette. Zij had in Leiden klassieke talen gestudeerd en was actief in de christelijke studentenbeweging. Haar intense geloofsbeleving vroeg om een radicale keuze. Ze wilde zich geheel en al toewijden aan Christus en Zijn werk van verzoening, bruggen bouwen tussen kerken en landen. De Wereldraad van Kerken was in 1948 door W. Visser ’t Hooft in Amsterdam opgericht! Daar ging een sterk elan van uit, om zich in te zetten voor de eenheid van de kerken. Christus zelf bad er al voor, volgens het 17e hoofdstuk van het Johannes-Evangelie: Mogen allen een zijn, opdat de wereld gelooft.
Het dagelijks leven van de zusters wordt bepaald door vier tijden van gebed. Op zondagmorgen en op donderdagavond is er een eucharistieviering, waarin predikanten uit de wijde omgeving voorgaan, mannen en vrouwen. Veel gasten en groepen komen één of meerdere dagen voor retraite en meditatie.
Gasten worden daarbij niet alleen hartelijk ontvangen en wegwijs gemaakt in het hoe en wat; elke gast krijgt een zuster als contactpersoon, voor praktische zaken, maar ook en vooral voor geestelijke begeleiding tijdens het verblijf, de retraite. Wat is nu van belang? Dit is een grote kwaliteit in aandacht en voorbede. Veel gasten komen daar regelmatig voor terug, zodat over de jaren een diepe verbondenheid kan ontstaan.
Openheid naar de wereld
De openheid naar de wereld toe uit zich ook in de uitzending van zusters voor langere of kortere tijd. In het Duitstalige deel van Zwitserland (bij Basel) is het ‘Haus der Stille’, de Sonnenhof, waar enkele zusters dit leven van gebed en ontvangst leven.
De vele nationale en internationale contacten met andere communiteiten, kloosters, kerken, zijn er vanaf het begin geweest en stimuleren de communiteit steeds opnieuw in haar oecumenische roeping en haar gebed voor de eenheid van christenen.
Enkele zusters hebben deelgenomen aan verschillende bijeenkomsten van de Wereldraad van Kerken, zo ook zr. Minke. Zij werd zelfs in het Vaticaan uitgenodigd om te spreken op een Internationale conferentie voor Religieuzen, en daarna vroeg paus Johannes Paulus II haar om een kruisweg voor hem te schrijven, die een jaar later in Rome gebeden en gelopen werd. Zr. Minke maakte er een zeer diepe, meditatieve, maar ook strikt Bijbelse versie van, dus geen zweetdoek van Veronica, maar wel Jezus ontmoet de vrouwen van Jeruzalem. Ook voegde ze liederen toe, zoals ‘O Haupt voll Blut und Wunden...’. En ze verwees op het eind uitdrukkelijk naar de Opstanding, want het verhaal is niet af met het sterven van Jezus. Nee, dan begint het in zekere zin pas! Zonder Pasen is er immers ook geen christelijke gemeente.
Oecumenische inzet
Vanuit de inspiratie van Pasen heeft zr. Minke, en met haar de communiteit, al haar krachten gegeven voor de oecumene en zocht ze altijd weer naar wat mensen verbindt.
De spiritualiteit van zr. Minke zou ik als volgt willen samenvatten: ontmoeting en verzoening, gevoed door stilte, gebed, schriftlezing, en een levende relatie met Christus. Openheid naar de ander en wortelen in je eigen traditie. De nadruk op overeenkomsten in plaats van op verschillen. Wat kunnen we delen met elkaar? Waar kunnen we elkaar vinden? Tegelijk de verschillen niet wegpoetsen, maar onderkennen en bespreken. Wat kunnen we leren van elkaar? Hoe kan de ander mij de ogen openen voor kanten in mijzelf die ik niet zie?
Grandchamp kent een Derde Orde van vrienden van Grandchamp, ook in Nederland. Zij fungeren als een soort oblaten, met een eigen aangepaste Regel.
Voor meer informatie verwijs ik naar de website van Grandchamp : www.grandchamp.org Klikt u vooral op “diaporama”. U krijgt dan een serie foto’s te zien die een goede indruk geven, ondersteund door prachtige muziek, waaronder enkele fragmenten uit de gebedsdiensten, waar u de zusters hoort zingen.
Ellis Dijkstra, verbleef van 1994 tot 2004 in Grandchamp. Zij heeft in deze periode ook een jaar op de Sonnenhof gewoond en er meegeleefd met de communiteit. Sinds 2005 woont zij in de Nikola-kommuniteit in Utrecht. Zij recenseerde de onderstaande twee boeken over zr. Minke de Vries.
In het Nederlands zijn onlangs 2 boeken verschenen over Grandchamp:
1. Een heruitgave van het boek van zr. Minke de Vries : Mijn leven in Grandchamp, monastiek leven in een open gemeenschap ISBN 9789043526036
2. Een boek van Michel Cornuz : Zuster Minke van Grandchamp, Gesprekken, ISBN 9789043526012
Kruispunt kloosterserie 2004, 2/5 over ex-priores Minke de Vries. Na afloop van de uitzending worden nog enkele fragmenten getoond die niet in de uiteindelijke aflevering zijn opgenomen. Ze zijn echter zeker de moeite waard om te bekijken!