"Elkaar vasthouden op dezelfde weg. Bidden met de Orthodoxe Kerken in Europa." Op zondag 7 mei 2023 bidden rooms-katholieke parochies in het bijzonder voor orthodoxe christenen in Europa. Zij zijn intern sterk verdeeld geraakt: elkaar vasthouden op de ene weg van het geloof is vaak lastig en lijkt soms onmogelijk. Als katholieken willen we solidair zijn met hen en hen vasthouden in gebed. Wij bieden een preekschets, voorbeden en een poster om op deze zondag aandacht te besteden aan de Orthodoxe Kerken in Europa.

De oorlog in Oekraïne doet de Europese ordening op zijn grondvesten schudden. Bijna niemand voorvoelde dat deze oorlog stond te gebeuren, hoewel voor velen de oorlog al ver voor 2022 een dagelijkse realiteit was. Een complicerende factor is bovendien dat het patriarchaat van Moskou de Russische agressie tegen Oekraïne steunt. Een gevolg daarvan is dat de verhoudingen binnen de orthodoxie in Europa onder grote spanning staan. Allereerst tussen de orthodoxe kerken van Oekraïne en Rusland, maar ook in breder verband verslechteren de verhoudingen tussen de autocefale kerken in Europa. De relatie tussen de patriarchaten van Moskou en Constantinopel was al gebrouilleerd in 2018 na de erkenning van de autocefalie van de Orthodoxe Kerk van Oekraïne door patriarch Bartholomeus. Kerken in Europa, in het bijzonder Orthodoxe Kerken, staan voor de vraag wat gedaan kan en moet worden om recht en vrede in Europa te bevorderen. Op de Zondag voor de Oosterse Kerken staan we stil bij nood van Oekraïne dat lijdt onder de agressie van Rusland en bij de opdracht van christenen en kerken om vredestichters te zijn. Bovenal daarbij de oproep om alle orthodoxe christenen in gebed vast te houden.

De Oosterse Katholieke Kerken zijn in het verleden voortgekomen uit deelunies met de Rooms-katholieke Kerk. Bekend is de Unie van Brest-Litovsk (1596) waaruit de Oekraiens-Katholieke Kerk is voortgekomen. Ook in het Midden-Oosten zijn diverse unies met Rome tot stand gekomen. De Maronieten (Libanon) herstelden de band met Rome rond 1200. Vanaf de 16^e eeuw ontstaan er in Oost-Europa, India en in het Midden-Oosten diverse met Rome geünieerde kerken.

Op 20 maart jl. ontvingen we van het Koptische aartbisdom in Nederland het droevige bericht dat icoonschilder Adel Nassief op vrijdag 19 maart als gevolg van het Coronavirus is overleden. We zijn diep geschokt door dit bericht en wensen de nabestaanden van Adel Nassief en de Koptische gemeenschap veel sterkte toe en bidden dat deze bijzondere kunstenaar mag binnengaan in de vrede van de Verrezen Heer. 

Adel Nassief is Koptisch-orthodox icoonschilder. Hij is niet onbekend met Nederland, want hij heeft op verschillende plaatsen in ons land geschilderd. De icoon van Antonius de Grote uit de Koptische kerk te Amsterdam, die op de poster van de Zondag voor de Oosterse Kerken 2021 staat, is van zijn hand. In dit interview maken we nader kennis met Adel Nassief.

De Zondag voor de Oosterse Kerken op 2 mei 2020 heeft als motto 'Religieus leven in Oost en West, Antonius als bezieler.'
Antonius (251-356) werd geboren als kind van rijke ouders. Al op jonge leeftijd – na de dood van zijn ouders – trok hij zich terug in de woestijn. Later voegden anderen zich bij hem. Zo lag hij aan de oorsprong van het gemeenschappelijke monastieke leven. Antonius werd bekend als de vader van het religieuze leven.

In het christelijk Oosten staan liturgie en spiritualiteit sterk in het teken van de verrijzenis. Een christen gelooft dat het leven met God sterker is dan de dood en dat er toekomst is, zelfs door ondergang en duisternis heen. De verrijzenis van Jezus uit de doden houdt voor ieder van ons een belofte in. De vruchten van het leven met Christus worden nu reeds in het concrete leven zichtbaar. Maar het perspectief reikt verder tot aan de opstanding uit de doden en het komen van het Koninkrijk van God, de nieuwe hemel en de nieuwe aarde.

Deze afbeelding die we ook voor de digitale poster gebruiken komt uit de Chora Kerk in Istanboel. De foto is gemaakt door Tîll Niermann (Wikimedia Commons)

Op de Vijfde Zondag van Pasen, 19 mei 2019, wordt in Nederlandse parochies de Zondag voor de Oosterse Kerken gehouden. Motto van deze bijzondere zondag is: God verheerlijken in liturgie en leven. Uitgangspunt is dat het Bijbelse begrip van verheerlijken en het liturgische begrip 'verheerlijken' op elkaar betrokken zijn.

De sacramenten nemen ook en vooral in het oosters christendom een belangrijke plaats in. Ze zijn het werk van de H. Geest – de Geest van de Verrezene – binnen de geloofsgemeenschap en binnen het persoonlijke leven van de gelovige. ‘Wij hebben het ware licht gezien, de hemelse Geest ontvangen…’, zingt de Orthodoxe liturgie in een danklied na het ontvangen van de Communie. Zo zijn wij met Christus verbonden. ‘Blijf in Mij, zoals Ik in u!’, nodigt Hij ons uit in het Evangelie (Joh 15: 4).

Veel mensen hebben iets met iconen. Ze oefenen een grote aantrekkingskracht uit: op gelovigen én niet-gelovigen. Vanwege hun schoonheid en hoge graad van artisticiteit. Blijft staan natuurlijk dat iconen bedoeld zijn als religieuze beeltenissen. We ontmoeten er de wereld van onze oosterse medechristenen, onder wie de iconen tot bloei kwamen. Maar iconen zijn allang niet meer beperkt tot de Oosters-orthodoxe Kerk. Vanwege hun bijzondere zeggingskracht hebben ze ook ruimschoots de weg gevonden naar de harten én kerken van westerse katholieken en protestanten.

Zondag Oosterse Kerken 2016

In Rooms Katholieke parochies wordt jaarlijks op de vijfde zondag van Pasen aandacht gevraagd voor Oosterse christenen: de zondag voor de Oosterse kerken. Dit jaar wordt met een speciaal magazine het Oosters christendom extra voor het voetlicht gebracht. Alle parochies in het land ontvingen enkele exemplaren. Voor parochies is ook een korte beschouwing over de Bijbelteksten beschikbaar op basis van de drie schriftlezingen en een voorbede.

In Christus is een nieuwe toekomst geopend, waaraan wij persoonlijk en als geloofsgemeenschap deel mogen hebben. De bijbellezingen op de vijfde zondag van Pasen getuigen daarvan. Op deze zondag wordt in katholieke parochies aandacht gevraagd voor de hoop en de nood van de Kerk in Syrië en Irak. Christenen in Syrië en Irak lezen op deze zondag dezelfde teksten. Mgr. dr. J. van den Hende, bisschop van Rotterdam en referent namens de Bisschoppenconferentie voor Oecumene en Oosterse Kerken schreef een korte beschouwing over de bijbelteksten op basis van de drie schriftlezing en maakte een voorbede.