Feest van de Geest: Hedendaagse iconen
Anne-Marie van der Wilt van Zin-in-Kleur Kunstatelier, is een van de kunstenaars die dit jaar een bijdrage levert aan het Feest van de Geest. Het thema dit jaar is ‘Vrijheid van Geest’. De Katholieke Vereniging voor Oecumene spreekt met drie kunstenaars over hun kunstwerk, hun inspiratie en de rol van verbeelding in religie. Anne-Marie van der Wilt is de eerste kunstenaar in deze reeks.
Het interview met Anne-Marie vindt plaats terwijl zij de laatste hand legt aan een reeks van negen hedendaagse iconen, waarmee ze zo’n twee jaar geleden startte. De icoon ‘Vrijheid van Geest’, die aansluit bij het jaarthema van Feest van de Geest, maakt onderdeel uit van deze reeks. Een presentatie van de gehele reeks iconen kunt u bekijken door onderstaande publicatie te starten.
Feest van de Geest: vindingrijke traditie
Twee jaar geleden maakte Anne-Marie kennis met het initiatief Feest van de Geest. Zij droeg het initiatief gelijk een warm hart toe. Vooral omdat ze het belangrijk vindt dat kerken in een tijd van ontkerkelijking en leegloop gezamenlijk naar buiten uitstralen wat zij doen. De geschiedenis laat zien dat het christendom vele drempels en moeiten heeft gekend. Tegelijkertijd zien we ook de vindingrijkheid van de traditie om het verhaal van Jezus Christus, waarom alles draait, door te blijven geven. Het Feest van de Geest is zo’n vindingrijk initiatief waarin kunst, de verbeelding van het geloof, wordt aangegrepen om de christelijke traditie op een hedendaagse manier te presenteren. Juist om het leggen van deze relatie gaat het Anne-Marie. Ze ziet haar kunst dan ook als een vorm van geloofsoverdacht.
Geloof als inspiratiebron
Naast kunstenares is Anne-Marie ook theoloog. De interesse voor de verbeelding van het geloof zat er al vroeg bij haar in. Zo volgde zij tijdens haar studie het hoofdvak Liturgiek en Beeldende Kunst als bijvak. Dat kon niet anders dan resulteren in een scriptie op het snijvlak van deze vakken. Zij studeerde dan ook af op het gebruik van paramenten (liturgische voorwerpen die van textiel zijn gemaakt) in de eredienst. Daarmee was de basis gelegd voor haar kunstatelier, waarin zij naast beeldende kunst en glasmozaïeken ook stola’s, scapulieren en paramenten maakt.
Vanuit eenzelfde gelovige bewogenheid werd zij een paar jaar geleden als dominee in het ambt bevestigd. Het verdriet om de almaar kleiner wordende kerken zette haar ertoe aan zich nauwer met de kerk te verbinden. Haar domineeschap en haar kunstenaarschap beleeft zij nadrukkelijk vanuit eenzelfde oecumenisch perspectief. Zo maakt zij niet alleen kunst voor protestantse kerken maar ook voor katholieke kerken en stiltecentra. Vooral bij deze laatste is het van belang een brede oecumenische insteek te kiezen omdat de bezoekers van stiltecentra niet allemaal christelijk of gelovig zijn.
De drempel van de kerk overstappen
De kunstwerken in het kader van het Feest van de Geest worden geëxposeerd in kerkgebouwen. Voor Anne-Marie geeft dit een meerwaarde. Zij kiest er altijd voor haar kunst in kerken te exposeren, al doet ze het niet vaak. Die meerwaarde zit er voor haar in dat kunst het voor mensen makkelijker kan maken om de drempel van de kerk over te stappen en zo te laten zien dat kerken geen stoffig gebeuren zijn.
In de vieringen waarin zij voorgaat gebruikt ze haar kunst dan ook om de relatie tussen het leven van alle dag en het geloof te leggen. Zo stelde ze een dienst samen rond de icoon ‘Vrijheid van Geest’ en de daarbij horende Bijbeltekst uit de Brief aan de Galaten. Door het toevoegen van verschillende soorten leerelementen, zoals bijvoorbeeld een YouTube-filmpje voor kinderen, ontstaat een levendig geheel rond beeldtaal dat jong en oud kan aanspreken.
Icoon ‘Vrijheid van Geest’
Klik op de afbeelding voor een presentatie van de iconenreeks
De icoon ‘Vrijheid van Geest’, die Anne-Marie in het kader van Feest van de Geest maakte, is - net als veel van de kunstwerken van Anne-Marie - gebaseerd op een Bijbeltekst. Bij deze icoon is dat een passage uit de Brief aan de Galaten (Gal. 3, 26-29): “want door het geloof en in Christus Jezus bent u allen kinderen van God. U allen die door de doop één met Christus bent geworden, hebt u met Christus omkleed. Er zijn geen Joden of Grieken meer, slaven of vrijen, mannen of vrouwen – u bent allen één in Christus Jezus. En omdat u Christus toebehoort, bent u nakomelingen van Abraham, erfgenamen volgens de belofte."
De icoon ‘Vrijheid van Geest’ heeft de vorm van een roosvenster, geplaatst op een vierkant. Deze roosvensters komen vaak voor in Gotische kathedralen, vaak weergegeven d.m.v. glas in lood. Roosvensters worden wel christelijke mandala's genoemd. Dat woord ‘mandala’ komt uit het Sanskriet en betekent ‘wiel’ of ‘cirkel’. Het staat symbool voor oneindigheid of eeuwigheid. Bij deze icoon is een roosvenster geplaatst in een vierkant. Het vierkant staat voor eindigheid, een cirkel voor oneindigheid. De roosvensters die wij kennen zijn meestal gecentreerd rondom Jezus Christus of Maria. Op deze icoon is Jezus Christus het middelpunt.
De kern van de icoon straalt Gods liefde en Licht uit, een thema dat in bijna alle kunstwerken van Anne-Marie centraal staat. Via deze kern wordt de kijker uitgenodigd om op zoek te gaan naar rust, ruimte, verdieping, harmonie. De kern nodigt je ook uit om in contact te komen met je bron door een beweging te maken naar je innerlijk. Met dit roosvenster maakt Anne-Marie de koppeling met iconen uit de Byzantijnse traditie. Ook heeft deze icoon een link met het mozaïek van het baptisterium (Doopkapel) in Ravenna.
De gehele cirkel heeft als basis de tekst uit de Brief aan de Galaten. Het is een tekst die alle mensen met elkaar. In deze tekst komt tot uitdrukking hoe Paulus het leven van Jezus heeft geïnterpreteerd. Gelijkheid van alle mensen! Als je zegt bij God te willen horen en dit bezegelt door de doop zal er in Jezus naam geen enkel onderscheid meer zijn. Alle mensen zijn voor God gelijk, voor God van evenveel waarde.
De cirkel bestaat uit mensfiguren vormgegeven door wit glas van verschillende groottes en afmetingen, om uit te drukken hoeveel verschillende mensen er zijn. Er zijn mensen met een barst verwijzend naar de pijn en het verdriet dat mensen mee maken in het leven. De kleur van alle mensen is hetzelfde de kleur wit verwijzend naar de doop. Al in het vroege Christendom werden christenen gedoopt, nadat ze de onderdompeling hadden ondergaan en gedoopt waren werden ze omhuld met een wit kleed. Symbool voor feest, schoongewassen zijn, een nieuw begin. Kleur ook van opstanding. In de traditie bevatten de randen van iconen vaak inscripties; dit kan zijn om een afbeelding te verduidelijken of voor educatieve doeleinden. Op de icoon ‘Vrijheid van Geest’ zijn in de hoeken de volgende inscripties te zien:
- Jesou Christos, Jezus als gezalfde van God
- Alpha en Omega, 8 ‘Ik ben de alfa en de omega,’ zegt God, de Heer, ‘ik ben het die is, die was en die komt, de Almachtige.’ (Openbaring 1: 8). De alfa en omega worden in de Bijbel als symbool voor God gebruikt. Ze zijn de eerste en laatste letter van het Griekse alfabet. Ze onderstrepen dat God het Begin en het Einde is. Jezus staat aan het begin en aan het einde.
- OWN - betekent 'Hij die is', en betekent dat Jezus wordt gelijkgesteld aan JHWH, waarmee God in het Oude Testament wordt aangeduid.
Het getal 8 staat symbool voor een nieuw begin, een nieuw tijdperk. De 8e dag is de dag van de opstanding, verwijst naar een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. - Rondom de inscripties op de hoeken zijn de kleuren rood, blauw en groen zichtbaar. Rood verwijst hier opnieuw naar Gods liefde maar ook naar de Goddelijke natuur van Jezus Christus. De kleur blauw wil laten zien dat Jezus de menselijke natuur heeft aangenomen. Jezus als zoon van God die mens is geworden. De kleur groen verwijst naar Gods trouw die ons mensen altijd zal omgeven.
Info:
De expositie van de reeks hedendaagse iconen van Anne-Marie van der Wilt, in het kader van Feest van de Geest, is van 5 t/m 16 mei in De Veste, Ridder van Catsweg 300 te Gouda te bezichtigen.
Op 1 mei verzorgt Anne-Marie van der Wilt hier ook en thema kerkdienst rond de icoon ‘Vrijheid van Geest’.
Op 7 mei verzorgt zij een lezing.
Meer informatie over het volledige programma treft u aan op de website van Zin-in-Kleur kunstatelier, www.zin-in-kleur.com.
Het atelier heeft ook een Facebook-pagina
Foto's:
Anne-Marie van der Wilt, Elisabeth Ismail
Iconen, Marijn Gilhuis
Gerelateerde artikelen
Feest van de Geest 2016: Vrijheid van Geest
Feest van de Geest: De materie als uitgangspunt
Feest van de Geest: 'Ieder mens draagt het universum in zich'