Katholieke Vereniging voor Oecumene

'De invloed van de Moderne Devotie op de geschiedenis van Nederland is zeer groot geweest, toch vind je de grootste Nederlandse Hervormingsbeweging niet in de Canon'. Dit was één van de stellingen die Mink de Vries naar voren bracht op de bijeenkomst van de Actuele Moderne Devotie Beweging en de Katholieke Vereniging voor Oecumene in het Sint-Janscentrum in 's-Hertogenbosch over zijn drie jaar durende zoektocht naar plaatsen in ons land waar de Moderne Devotie sporen heeft nagelaten. Hoewel er veel wetenschappelijk onderzoek naar de Moderne Devotie is gedaan, zijn gemeentes niet echt genegen om de resultaten daarvan in de beschrijving van panden zichtbaar te maken. Ook voor de ANWB is er nog heel wat werk aan de winkel om de beschrijvingen van historische plaatsen op orde te brengen. Tijdens de bijeenkomst werd een overzichtskaart gepresenteerd met 173 vindplaatsen van sporen van de Moderne Devotie in Nederland

Moderne Devotie Kwartier

Voorafgaande aan de presentatie van het onderzoek gaf Mink de Vries vanaf de Papenhulst, waar voorheen twee kloosters van Moderne Devoten waren gevestigd, een rondleiding langs vele plekken in de binnenstad van Den Bosch die met de Moderne Devotie verbonden zijn. Zo'n vijftig mensen namen aan deze wandeling deel. De wandeling was een eyeopener. Dat Den Bosch zo sterk met de geschiedenis van de Moderne Devotie verbonden is, is bij weinigen bekend. Tijdens de wandeling werd duidelijk hoe groot de betekenis van deze kloosters van het gemeenschappelijk leven was voor de zorg voor armen en zieken en voor het onderwijs. De tocht voerde naar het Moderne Devotiekwartier bij de Schilderstraat met de Fraterhuizen (het rijke en het arme), de Latijnse school en de bank van lening. Erasmus is wel de meest vermaarde leerling die op deze Latijnse school gezeten heeft. Indrukwekkend is ook het Groot Ziekengasthuis bij de Gasthuispoort dat dateert van 1277 en dat gerund werd door de Regularissen die in 1376 de regel van Sint Augustinus hadden aangenomen. Het ziekennhuis is toegewijd aan de heilige Geest, de Helper en de Trooster.

Middeleeuws netwerk

De opkomst van de Moderne Devotie beweging is verbonden met de florererende Hanzesteden aan de IJssel. Van daaruit heeft de beweging zich als een netwerk uitgebreid over de Lage Landen en heel Noord-West Europa. De doorwerking over zo'n groot gebied is gezien de beperkte communicatie en vervoersmiddelen in die tijd heel bijzonder. De Moderne Devotie beweging moet wel een grote aantrekkingskracht hebben uitgeoefend om zo invloedrijk te kunnen worden in Noord-West Europa. Ondanks de kritiek op roem, status, pracht en praal, verbonden adellijke families van Nassau en van Gelre zich ook aan de Moderne Devotie, aldus De Vries. De beweging had een grote sociale betekenis voor de steden in ontwikkelilng: ze richtte zich op de ontwikkeling van mensen, de stad, het landschap, het waterbeheer, de taal, het geloof, de kunst, de muziek, het bestuur en de groei van welzijn en welvaart. Er is met uitzondering van de Flevopolders geen provincie waar de Moderne Devotie geen rol van betekenis heeft gespeeld.

Daarom is het merkwaardig dat de Moderne Devotie geen plaats gekregen heeft in de canon van de Nederlandse geschiedenis. De auteur van die canon, Frits van Oosterom, heeft dat achteraf - nadat hij zich verdiept heeft in deze beweging - onderkend. Toch is onlangs het voorstel om de Moderne Devotie te erkennen als immaterieel erfgoed door de betreffende toetsingscommissie afgewezen, omdat het te religieus van aard en te weinig een traditie op zich zou zijn.

Intrigerend en actueel

Een viertal sprekers was uitgenodigd om te reageren op het onderzoek van Mink de Vries. Klaas van der Kamp, algemeen secretaris van de Raad van Kerken, ging met name in op de overeenkomsten en verschillen tussen de Moderne Devotie (14e-15e eeuiw) en de Reformatie van de 16e eeuw. De aanzet van de Moderne Devoten was de deugdenethiek, de Reformatoren Luther en Calvijn startten vanuit een theologische optiek. De Moderne Devotie schuwde de kritiek op de pracht en praal van de Kerk niet, maar stelde de basisstructuren van de Kerk niet ter discussie. De Reformatoren gingen hierin een stap verder. Natuurlijk heeft ook de politiek een grote invloed gehad op het verloop van de Reformatie die leidde tot een breuk in de Kerk van het Westen.

Mgr. Gerard de Korte, bisschop van 's-Hertogenbosch trok aan de hand van vier kernpunten een lijn van de Moderne Devotie van de 14e eeuw naar onze tijd. Het doopsel, het geloofsgeprek, het belang van gemeenschap en de persoonlijke relatie met Jezus Christus zijn ijkpunten die we aan de Moderne Devotie mogen ontlenen om de vernieuwing van het toegewijde leven vandaag vorm te geven.

Opmerkelijk was de bijdrage van prof. dr. John Choi uit Zuid-Korea die zijn sabbatical besteedt aan de bestudering van de Moderne Devotie. Hij vertelde door de kennismaking met de Moderne Devotie geraakt te zijn en zal er in het Koreaans over schrijven om zijn studenten kennis te laten maken met deze bijzondere beweging voor geestelijke vernieuwing in de Lage Landen van de 14e en 15e eeuw.

Charles Caspers, onderzoeker van het Titus Brandsma Instituut, nam zijn toehoorders mee naar Oost-Timor waar hij onlangs verbleef in een huis van de Fraters van Tilburg, dat toegewijd is aan Sint Dionysius, de patroon van Tilburg. De congregatie van de fraters van Tilburg, zo vertelde hij, werd in de 19e eeuw opgericht door mgr. Johannes Zwijssen (1794-1877) naar het voorbeeld van de Moderne Devotie beweging. Daaruit blijkt maar weer hoe een oude beweging op een later moment in de geschiedenis opnieuw tot leven kan komen. 'En ook vandaag', aldus Casper, 'ontmoet ik veel mensen die het evangelisch ideaal in hun levenswijze vorm proberen te geven.'

Moderne Devotie als beweging

Aan het programma van de middag was de stelling meegegeven dat de Reformatie een nawee van de Moderne Devotie is. Prof. dr. Koen Goudriaan, em. hoogleraar Geschiedenis van de Middeleeuwen aan de Vrije Universiteit, die samen met p. Rudolf van Dijk o.carm diepgaand onderzoek heeft gedaan naar de kloosters die de Moderne Devotie gedragen hebben, nam in het slotdebat afstand van deze stelling. Hij wees erop dat veel moderne devoten niet meegegaan zijn met de Reformatie. Hij pleitte ervoor om de Moderne Devotie en de Reformatie als twee duidelijk onderscheiden bewegingen te beschouwen en ze niet met elkaar te vereenzelvigen. 

Bijlagen

Overzichtskaart van plaatsen en gemeentes die een verbinding hebben met de Moderne Devotie

Artikel 'Vergeten geschiedenis' van Klaas van der Kamp

Artikel 'Moderne Devotie heeft veel sporen nagelaten in Nederlandse historie' van Willem-Jan Hanegraaf

Stadswandeling Moderne Devotie 's-Hertogenbosch 

.