Karim Schelkens, Johannes Willebrands, een leven in gesprek
Zondagmiddag 24 januari om 14.00 uur was er een zoommeeting over de biografie van kardinaal Willebrands, geschreven door Karim Schelkens. Omdat ik als pastor in Almelo de kardinaal enkele keren ontmoet heb in verband met de toediening van het Vormsel, wilde ik het boek kopen en gelijk gaan lezen. Het is prachtig geschreven. Het leest vlot weg. Het is zelfs hier en daar spannend. Al lezende raakte ik ervan doordrongen dat ik een man ontmoet had van groot kerkhistorisch belang en van wereldformaat. Zelf zou hij dat niet gezegd hebben. Zijn enige wens was de kerk van Christus te dienen in heel zijn veelvormigheid.
De inleiders van het symposium waren er drie uit het kerkelijke circuit en één uit de wereld van diplomatie en politiek, mevr. Sigrid Kaag. Net als Willerands voor haar, kende zij als diplomaat de wereld van het Midden Oosten. Het bijzondere van haar bijdrage was dat zij in Willebrands een model zag van omgangsvormen die ook vandaag nog van belang zijn. Naast hoffelijkheid en vriendelijkheid noemde ze ook: de ander zijn gelijk gunnen ook als jij dit standpunt niet kunt delen.
Dat geldt in het bijzonder waar de banden tussen religie en politiek heel nauw met elkaar verweven zijn. Vooral de situatie in het Midden Oosten tussen het jodendom en de Arabische christelijke kerken.
Pleitbezorger van oecumene
De oecumene is weliswaar niet zijn uitvinding, hij is wel de grootste pleitbezorger geworden van oecumenische betrekkingen en het streven naar de zichtbare eenheid van de kerken. Als geen ander legde hij verbanden met de Orthodoxe kerken, de kerken van de Reformatie, de Anglicaanse kerk en de Oud Katholieke Kerk. Wat nieuw was dat hij op theologische gronden de onderscheiden kerken wilde zien als een gemeenschap van kerken die op eigen wijze recht van bestaan hadden. Willebrands is er nooit op uit geweest om mensen uit andere kerken te bekeren tot de RK Kerk, maar wel om de verbondenheid tussen de kerken te benadrukken en te vieren. Op bezoek in Almelo waar een grote gemeenschap van Armeense christenen woont, vertelde hij met eerbied en grote kennis zaken over een van de oudste christelijke kerken en over het eerste christelijke koninkrijk. Hij stemde er mee in dat wij (Almelose pastores) Armeense kinderen doopten en Armeense huwelijken sloten.
Ook al ging zijn hart uit naar de Oosterse kerken waar hij gelijkgezinde oecumenische mensen ontmoette met wie hij affiniteit uit, toch had hij ook een open oog voor de christenen van de Reformatie. Hij heeft de oecumenische band van de RK Kerk en de protestantse kerken altijd bevorderd en gediend. Ook al had hij moeite met de Reformatie met betrekking tot de leer over de kerk en de sacramenten, op het gebied van gebed, Bijbelstudie en diaconie was hij een groot voorstander van intenser contact. Oecumene is geen hobby voor enkelen, maar een plicht voor iedere parochie.
Spiritueel en sacramenteel
Misschien is dit wel de spirituele kern van zijn leven. Ook als was hij diplomatiek zeer begaafd, hij was allereerst een priester met een pastoraal hart. Zo benaderde hij mensen en had hij begrip voor hen. Hij vroeg hen nooit zijn standpunt te delen, maar was bereid zo ver mogelijk met een standpunt van de ander mee te gaan. Met kennis van zaken, maar vooral met respect. In die zin is hij een model voor allen die verantwoordelijkheid uitoefenen als religieus en politiek leider.
Een tweede kern van zijn leven was zijn geloof in sacramenten. Voor hem was het juiste verstaan en bedienen van de sacramenten een bron van geestelijk leven. Sacramenteel leven was voor hem Gods aanwezigheid ervaren in menselijke gebaren en in gewijde materie.
In de jaren tachtig ontstond er bij priesters de gewoonte om bij de consecratie van het brood het brood te breken. Hij nam, brak en zei”. Willebrands schreef een corrigerende brief aan alle priesters van het bisdom dat wij dit ‘nadoen of naspelen‘ achterwege moesten laten. In de liturgie is er een aparte rite voor de broodbreking waarin de nadruk ligt op het delen van het gebroken brood. Hoewel hij zeer ruimdenkend was, was hij in de liturgie zeer bedacht op het juiste sacramentele handelen. Het deed hem pijn dat die in die jaren regelmatig overschreden werden.
Aartsbisschop van Utrecht
In het boek van Karim Schelkens kun je lezen dat de periode van aartsbisschop van Utrecht ( 1975-1983) niet zijn gelukkigste periode was. Voor zover ik weet was de koud watervrees bij de wereldheren gauw weg. Aanvankelijk waren ze boos dat een priester uit een ander bisdom de zetel van Utrecht toebedeeld kreeg. Hij was toch een vreemde uit het Haarlemse! Door zijn mild en sympathiek optreden – en ook hier weer zijn hoffelijkheid en vriendelijkheid – verzachtte hij de harten van de meesten. Paters die wat meer oog hebben voor de wereldkerk, waren al veel eerder blij met hem.
Uitvoering wordt in het boek beschreven welke bijdrage hij heeft gegeven aan Tweede Vaticaans Concilie. In drie documenten is zijn inbreng van beslissend belang geweest: oecumene, godsdienstvrijheid en het decreet over de Openbaring. Hij heeft de kerk een weg gewezen die nog lang niet helemaal begaan is. Er moeten nog vele stappen gezet worden. Maar de richting is onmiskenbaar die van Johannes kardinaal Willebrands uit Bovenkarspel. Zijn inspiratie zal nog heel lang door werken.
U begrijpt wel dat ik dat boek bij iedereen aanbeveel die om de kerk geeft, van geschiedenis houdt en die in mensen van formaat een voorbeeld wil zien voor leven en handelen vandaag. Kopen dus bij Derijks!