Katholieke Vereniging voor Oecumene

Antonius (Teus) Jan Glazemaker (1931-2018) was een beminnelijk mens die het verstond om met allerlei mensen en meningen om te gaan en toch zichzelf te blijven. Hij wist zich gedragen door het geloof en het vertrouwen op God. Misschien dat hij daardoor als aartsbisschop van Utrecht in staat was om tijd te nemen voor het nemen van beslissingen en geen overhaaste stappen te zetten. Juist tijdens zijn ambtsperiode (1982-2000) zijn er door de kerk ingrijpende beslissingen genomen.

De juriste Lydia Janssen, die in 2008 toetrad tot de Oud-Katholieke Kerk van Nederland, raakte geboeid door de recente geschiedenis van de Oud-Katholieke Kerk in Nederland. Op 31 oktober jl. verscheen van haar hand een biografie van Antonius Jan Glazenmaker. De titel is ontleend aan zijn wapenspreuk: ‘God is groter dan ons hart’. In de ondertitel ‘Aartsbisschop in een tijd van verandering’ klinkt door waar de focus van deze biografie ligt: op de betekenis van Glazemaker voor de vernieuwing van de liturgie en op zijn rol in de kerkelijke besluitvorming over vragen rond huwelijk, homoseksualiteit, euthanasie, de vredesbeweging en het ambt.

Levensgeschiedenis

De biografie begint met een schets van de geschiedenis van de Oud-Katholieke Kerk in Nederland. Tegen die achtergrond wordt de levensgeschiedenis van Teus Glazemaker beschreven: zijn jeugdjaren en seminarie, pastoor in Leiden en IJmuiden en – na een intermezzo over de Oud-Katholieke Kerk in de jaren zeventig –, zijn jaren als bisschop van Deventer en aartsbisschop van Utrecht. Daarna wordt nader ingegaan op zijn rol in de vernieuwing van de liturgie, de pastorale vragen over echtscheiding, homoseksualiteit en euthanasie, de verhouding van de kerk tot de vredesbeweging en de toelating van vrouwen tot het drievoudig ambt. Een hoofdstuk over zijn voorzitterschap van de Internationale Bisschoppenconferentie, zijn afscheid en emeritaat en een epiloog, completeren het boek.

De veranderingen

Het is een zorgvuldig en prachtig geschreven boek dat de veranderingen in de Oud-Katholieke Kerk vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw inzichtelijk maakt en recht doet aan de rol die bisschoppen, theologen, priesters en leken in dit proces gespeeld hebben. Aartsbisschop Glazemaker komt hierin naar voren als een procesbegeleider, die niet voorop liep met het uitspreken van zijn opvattingen, maar o.a. in de keuze van adviseurs en sprekers op synodevergaderingen toch subtiel sturing gaf aan het proces. Door deze wijze van leiding geven slaagde hij erin het draagvlak voor deze besluiten te vergroten en voorkwam hij dat de bespreking van deze kwesties in tegenstellingen verzandden. Door zijn persoonlijke benadering en zijn stijl van leidinggeven wekte hij vertrouwen en heeft hij in binnen -en buitenland gezag verworven.

Al tijdens zijn theologiestudie raakte Glazemaker bevriend met studiegenoot Jan Visser met wie hij een leven lang optrekt en samenwerkt. Jan Visser is in zijn periode als aartsbisschop zijn belangrijkste adviseur. De bisschop en de theoloog werken vanaf de jaren tachtig eendrachtig samen aan vernieuwing van de Kerk. De  aanzet daartoe werd daarvoor al gegeven door de bisschop van Haarlem, Geert van Kleef (1922-1995).

Overwonnen en verzoend

Bij de presentatie van de biografie, nog te beluisteren via Kerkdienstgemist.nl van de Protestantse Wijkgemeente Bergkerk, sprak Jan Visser over de essentie van het bisschop-zijn van zijn studievriend Teus Glazemaker. Hierin benadrukte hij twee sterke kanten van Glazemaker: het inzicht, dat hij al op jonge leeftijd opdeed, dat het geloof een bedding is waarin schier onoverbrugbare tegenstellingen overwonnen en verzoend kunnen worden en dat de basis vormt voor zijn inclusieve opvatting van kerk-zijn en de betekenis van het episcopaal-synodale model dat alle geledingen van de kerk bij de besluitvorming kan betrekken.

Bij de boekpresentatie vroeg presentator prof. Peter-Ben Smit aan mgr. Dirk-Jan Schoon (Haarlem) en mgr. Bernd Wallet (elect aartsbisschop Utrecht) welke boodschap beide bisschoppen na lezing van dit boek aan lezers van dit boek zouden willen meegeven. Graag sluit ik deze recensie daarmee af:

“De Kerk is in elk tijdsgewricht anders en toch dezelfde. Je hoeft niet bang te zijn voor vernieuwingen of hoe het er over 20 jaar uitziet. Dat weten wij ook niet. We doen ons best daarvoor, meer kunnen we niet doen.” (Mgr. D.-J. Schoon)

“In deze tijd moeten we nieuwe dingen ontdekken, maar tegelijkertijd weten we weten dat wij de Kerk niet organiseren, maar dat God ons organiseert.” (Mgr. B. Wallet)

Lydia Janssen, God is groter dan ons hart, Antonius Jan Glazemaker (1931-2018) aartsbisschop in een tijd van verandering, KokBoekencentrum 2020, ISBN 978-90-435-3542-7, 452 pp., € 29,99