12 / 36
oecumenisch bulletin, voorjaar 2016
10
menische beweging, zonder onderscheid,
materieel én geestelijk, niet alleen als het ging
om de voormalige bezette landen, winnaars
van de oorlog, maar ook waar het de verlie-
zers betrof.
In tal van programma’s van wederopbouw
heeft de Wereldraad van Kerken, die zelf nog
in staat van oprichting was, geparticipeerd en
waar het kerken en scholen betrof zelf regel-
matig in samenwerking met de lokale kerken,
het voortouw genomen. Zeer kort na de oor-
log, zeker als men beseft wat er allemaal was
gebeurd, kwam het te Stuttgart in september
1945, tot een moment van schuldbelijdenis
en verzoening. Kopstukken van de Duitse
Bekennende Kirche hebben toen tegenover
een internationale oecumenische delegatie
schuld beleden namens hun kerk en hun
volk. Natuurlijk werden direct kritische vragen
gesteld bij het representatieve karakter van
de betrokkenen. Toch kon op deze belangrijke
gebeurtenis zo kort na de oorlog constructief
worden voortgebouwd. Dat was zo omdat de
contacten nooit helemaal waren afgebroken.
Een belangrijke basis van onderling vertrou-
wen had de oorlog doorstaan. Angela Merkel
kent deze geschiedenis en dat is te merken.
Paul Tillich
Iemand die diep heeft nagedacht over de
betekenis van identiteit en grenzen was
de Lutherse theoloog en filosoof Paul Til-
lich (1886-1965). Hij was een van de eerste
niet-joodse academici die in 1933 door Hitler
werd ontslagen en uitweek naar de Verenigde
Staten. De Koude Oorlog was begin jaren
zestig van de vorige eeuw op het hoogtepunt,
toen Tillich het nut én de betrekkelijkheid van
grenzen analyseerde. Duitsland was in twee
staten verscheurd, Europa hopeloos verdeeld.
Maar juist nu verwachtte Tillich nieuwe kan-
sen. Hij hoopte vurig dat het Duitse volk zich
zou openen in de richting van wat hij noemde
‘the Indefinite’.
Tillich hoopte op een nieuw zelfvertrouwen,
waardoor juist Duitsland letterlijk en figuurlijk
met bedoelingen van vrede grenzen zou over-
steken en als vredestichter in de wereld zou
optreden. Wonderlijk genoeg zien we vandaag
een relatief stabiel verenigd Duitsland waarop
honderdduizenden vluchtelingen hun hoop
hebben gevestigd. De grenssituatie is altijd
vol spanning en beweging, stelde Tillich vast.
Wie zijn of haar plaatsje in de wereld veilig en
naar tevredenheid kan bewonen, heeft niet
de neiging de grenzen met anderen op een
bedreigende wijze te overschrijden. Gezonde
gevoelens van eigenwaarde kunnen niet zon-
der afgrenzing. Maar het op de juiste waarde
schatten van de eigen capaciteiten is daarbij
onmisbaar. Waar dit misgaat, dient het tijdig
behartigd te worden. Dat dit niet is gebeurd
en dat het nu uit de hand is gelopen, betekent
niet dat de opdracht van gastvrijheid daarmee
is opgeschort.
‘Vrede is het staan in het grensoverschrij-
dende, dat in het overschrijden en het
terug-overschrijden de grenzen opzoekt.
Alleen degene die een aandeel heeft aan
beide zijden van de grenslijn, kan het over-
stijgen en daardoor de vrede dienen, en dat
kan degene niet, die zich in een tijdelijke
rust van een vaste grens veilig voelt. ...
Vrede is niet een spanningsloos naast elkaar
bestaan; het is de eenheid in omvattende
zin, waarin het tegenover elkaar van leven-
dige krachten en de conflicten tussen het
oude en het meest nieuwe niet ontbreken,
waarin ze echter niet storend uitbarsten,
maar gebonden zijn in de vrede van het
overstijgende’, aldus Paul Tillich.