Het lijkt mij zinnig om eerst iets over mijzelf te vertellen. Ik woon in een leefgemeenschap in Amsterdam die verbonden is aan een protestantse kerk. Ik werk als redacteur / researcher voor een aantal televisieprogramma’s bij een buitenproducent, Nachtzon Media. Daarnaast schrijf ik af en toe artikelen, leid ik discussies en ben ik DJ.

Ik ben in 2008 afgestudeerd in Religiestudies. Ik kreeg direct na mijn afstuderen de kans om bij de IKON te gaan werken als redacteur. Ik heb daar aan verschillende programma’s meegewerkt, met name het programma LUX. Dit programma begon als een magazine over religie, kunst en cultuur, maar we hebben later een aantal series gemaakt over één onderwerp, zoals het levenseinde en het samenleven met verschillende culturen. De IKON vertegenwoordigt een groot aantal voornamelijk protestantse kerken, maar bij LUX richtten we ons niet zozeer op de kerken die we vertegenwoordigden, maar op het hele spectrum van geloof en levensbeschouwing in de Nederlandse samenleving.

Voortrekkersrol van de EO

Sinds 2012 werk ik bij Nachtzon Media, een buitenproducent die televisieprogramma’s maakt in opdracht van en samen met omroepen. De programma’s waar ik aan gewerkt heb bij Nachtzon zijn allemaal uitgezonden bij de EO. De EO richt zich traditioneel op een orthodox-protestantse achterban. In zekere zin hebben zij een voortrekkersrol gespeeld in het overstijgen van denominaties, maar of EO-leden nu naar een evangeliegemeente gaan, een PKN-kerk (de grootste en breedste protestantse denominatie) of naar een kerk met gereformeerd in de naam, men deelt over het algemeen een bepaalde nestgeur en geloofsbeleving, evangelicaal en zeker in het verleden behoorlijk conservatief. Nu voel ik mij bij deze groep niet echt thuis, dus ik vond het best spannend om programma’s voor de EO te maken. Ik heb echter ontdekt dat de EO momenteel een ontwikkeling doormaakt, waardoor vooroordelen die bij veel mensen leven niet langer terecht zijn. De EO heeft de IKON in huis gehaald, een omroep met een duidelijk links-progressieve kleur die op geloofsgebied eerder vrijzinnig dan orthodox is. Dat past voor de EO binnen een strategie waarbij zij niet langer een deel van de christenen representeert, maar de breedte van in elk geval de protestantse kerken (waarbij uiteraard het uiterst conservatieve deel afvalt omdat zij televisie afwijst en al helemaal televisie op zondag). Ik vraag me af of de EO ook ambities heeft om voor katholieken een thuisomroep te worden.

Adieu God? Een podium voor kritiek op kerk en geloof

In dat licht is de samenwerking met Nachtzon interessant. Nachtzon is een jaar of 10 geleden opgericht door een echtpaar, Anne Christine Girardot en John Gruter. Zij hadden eerder samen televisie gemaakt voor verschillende omroepen, met name de KRO. Zij zijn katholiek, de werknemers zijn voor een deel protestant en voor een deel zonder kerkelijke achtergrond. In het programma Adieu God? neemt presentator Tijs van den Brink (een authentieke oer-protestant) een Christusbeeld mee, een uitgesproken katholiek symbool. Meestal wordt in de gesprekken met kerkverlaters in dit programma gerefereerd aan het beeld, bijvoorbeeld met de vraag: wat vind je van hem? Ik kan me voostellen dat dit soort katholieke symboliek twintig jaar geleden op verzet gestuit had bij de achterban. In het programma komen BN-ers die niet meer naar de kerk gaan en vaak ook niet meer geloven aan het woord. Zij krijgen een podium om hun kritiek op kerk en geloof te uiten. De presentator is er primair om te luisteren, niet om zijn geloof uit te dragen. De achterban van de EO is enthousiast. Net zo bijzonder is dat het programma ook goed bekeken door mensen die zelf niet gelovig zijn, een doelgroep die de EO graag wil bereiken.

Of een gast een katholieke danwel protestantse achtergrond heeft is voor ons als redactie niet relevant, behalve dat we zoeken naar enige diversiteit in de gasten in een seizoen. Onze presentator Tijs van den Brink heeft in een boekje waarin een aantal interviews uit Adieu God? uitgeschreven staan in zijn voorwoord geschreven over wat de gesprekken met kerkverlaters gedaan hebben en met hem als gelovige. Naar aanleiding hiervan is hij gevraagd door het bisdom Haarlem en Amsterdam om alle katholieke geestelijken uit het bisdom toe te spreken over de vraag hoe sensitief om te gaan met kerkverlaters.

Geen voorkeur voor protestantse verhalen

In het interviewprogramma De Kist (over de dood) komen mensen met en zonder gelovige achtergrond aan het woord. Het gesprek gaat voor een groot deel over levensbeschouwelijke thema’s, maar er is (als het goed is) niets zichtbaar van een oordeel over iemands keuzes op dit gebied. In het geschiedenisprogramma God in de Lage Landen vertellen we verhalen uit de religieuze geschiedenis van Nederland. Ook daarin heb ik niets gemerkt van een voorkeur voor protestantse verhalen of een kritischer houding naar een bepaalde traditie.

Naïef en bekrompen?

Ik vind het opvallend dat religie in Hilversum door veel makers en omroepen gemeden lijkt te worden. Niet alleen wordt religiositeit vaak onvoldoende serieus genomen, ook laat men religie als onderwerp vaak over aan ‘christelijke omroepen’. De jonge schrijvende journaliste Rinke Verkerk schreef onlangs in de Volkskrant over de onverschilligheid en intellectuele luiheid ten opzichte van haar geloof die ze meemaakt in de mediawereld. “Als je gelovig bent, ben je naïef en bekrompen. En als je intellectueel bent en ruimdenkend, ben je vanzelfsprekend niet gelovig. (…) Dat religie raar is, wordt eindeloos herkauwd, tot het een waarheid is geworden die je niet meer hoeft te onderbouwen. Aannames worden niet meer getoetst.” Trouw-recensent Willem Pekelder merkte op dat de open interesse voor verschillende levensbeschouwingen (ook atheïstische) van Tijs van den Brink in Adieu God? zeldzaam is in Hilversum. Mijns inziens is dat een gemiste kans. Het is een misvatting dat alleen mensen met een duidelijke eigen religieuze identiteit in het onderwerp geïnteresseerd zijn. Eenzelfde misvatting zie je als religieuze omroepen alleen programma’s voor de eigen achterban maken.

Een veranderend omroeplandschap

Het omroepenlandschap is sterk aan het veranderen. Tot voor kort kregen levensbeschouwelijke groeperingen in de samenleving de mogelijkheid om een omroep naar voren te schuiven die niet afhankelijk is van leden. De grote protestantse kerken en nog wat kleintjes hebben de IKON, de rooms-katholieken de RKK, de boeddhisten de BOS, humanisten de HUMAN en de moslims komen er niet uit wie hen moet vertegenwoordigen. Nou hebben de moslims het ook een stuk lastiger door het ontbreken van centrale organen. De BOS zou veel meer zendtijd krijgen als je iedereen met een boeddhabeeld in huis tot de achterban rekent dan wanneer je alleen mensen die lid zijn van een boeddhistische organisatie meetelt. Iets dergelijks geldt voor humanisten. Er zijn veel meer mensen die zich humanist noemen dan dat er mensen lid zijn van het Humanistisch Verbond. Het is wellicht niet zo gek gedacht om dit systeem als een erfenis van de verzuiling te beschouwen en daarom stop te zetten. Er gaat dan wel iets van de pluriformiteit van het omroepbestel verloren. Zal er dan ooit nog een programma vanuit joods perspectief gemaakt worden? Die pluriformiteit zou ook bevorderd kunnen worden door de netcoördinatoren, die bepalen welke programma’s op welke tijdstippen gemaakt gaan worden. Op dit moment worden programma’s over levensbeschouwing steeds meer naar de marges van de nacht en de zondagochtend en -middag verdrongen. Maar als de netcoördinatoren de taak krijgen om levensbeschouwelijk diverse geluiden aan bod te laten komen in de programmering, ook op de meer aantrekkelijke tijdstippen, dan zou dat wellicht meer recht kunnen doen aan de levensbeschouwelijke diversiteit in de samenleving dan het huidige systeem, zeker als niet alleen omroepen programmavoorstellen in zouden kunnen dienen, maar ook producenten. Je moet alleen niet verwachten dat levensbeschouwelijke programma’s qua kijkcijfers kunnen concurreren met entertainment van commerciële zenders. Het zou dan ook een politieke keuze moeten zijn om levensbeschouwing aandacht te geven in de programmering, en dat zie ik nog niet zo snel gebeuren.

Op de hoogte blijven?

Wilt u op de hoogte blijven van de nieuwe artikelenreeksen uit ‘In ’t Veld’, geef u dan op voor de nieuwsbrief ‘In ’t Veld’. Dat kan door een account aan te maken en u (na inloggen) via het menu-item Users en vervolgens ‘Mijn mailinglijst‘ op te geven voor deze nieuwsbrief. U kunt zich hier ook opgeven voor onze overige nieuwsbrieven. Indien u al een account heeft logt u in met het e-mailadres en wachtwoord waarover u reeds beschikt.