2022-59 De vroege kerk en de oosterse kerk als model voor kerk zijn vandaag in het Westen 55 de dag geheel en al ongeloofwaardig geworden is. Het is daarom des te belangrijker dat de vroege kerk, net zoals de Bijbel, de notie van genoegdoening niet kent. Wat de vroege kerk dan positief over de betekenis van het lijden en de dood van Christus zegt, mag hier niet verkeerd begrepen worden. De vroege kerk had er in ieder geval geen afgesloten theorie over, maar had er alleen verschillende beelden voor die echter ook niet zonder tegenspraak bleven. De belangrijkste gedachtegang lijkt mij in ieder geval dat het mens-zijn van God – wij zouden zeggen: Gods solidariteit met de mensheid – tot lijden en dood aan toe het eigenlijke verlossende is. 12. De verheerlijking van het lijden? Het verwijt dat het Christendom het lijden verheerlijkt en daarmee een negatief, levensvijandig ethos propageert, komt in onze tijd veel voor. Het is ook niet te ontkennen dat dit in de kerk van het Westen sinds ongeveer de 13de eeuw het geval is. Dit is niet de plek om de redenen voor deze ontwikkeling uiteen te zetten. Wel kunnen we opmerken dat de verheerlijking van het lijden de vroege kerk vreemd was. Kenmerkend is de manier waarop de kruisiging afgebeeld wordt in de vroege kerk. In zoverre aan het kruis überhaupt ook de gekruisigde afgebeeld werd, gebeurde dat op een manier die vooral tot uitdrukking bracht dat hij lijden en dood overwonnen had. Daarom ging het; het ging er niet om zijn afschuwelijke lijden in geuren en kleuren af te beelden. Sinds de 13de eeuw is dat in het Westen veranderd. De spiritualiteit van het je helemaal verliezen in het lijden van Christus heeft weliswaar tot indrukwekkende culturele prestaties geleid, zoals het Isenheimer altaar of Lutherse passiemuziek, maar ze is spiritueel gezien problematisch. Orthodoxe theologen benadrukken dat de oosterse traditie geen heiligen met stigmata kent. Het verschijnen van de wonden van Christus op het lichaam van gestigmatiseerde mensen – voor het eerst kwam dit voor bij Franciscus van Assisi in 1224, twee jaar voor zijn overlijden – is onmiskenbaar een gevolg van deze nieuwe, op het lijden gerichte spiritualiteit. De grootsheid van dit fenomeen valt niet te ontkennen, maar gelukkig was deze ontwikkeling niet. Het verschil met de houding van de apostel Paulus die in de vroege kerk grosso modo gecontinueerd werd, is vooral dat Paulus het lijden, wanneer het zich voordeed, accepteerde en als een mogelijkheid zag om zijn band met Christus en diens kracht te ervaren, en het daarom kan begroeten, maar het niet zocht. In de nieuwe lijdensspiritualiteit van het
RkJQdWJsaXNoZXIy MzgxMzI=