Hieronder wordt de priesterwijding beschreven zoals die gedaan wordt in de Byzantijnse traditie van de oosters-orthodoxe kerken en de grieks-katholieke (geünieerde) kerken. Bij beide geschiedt de priesterwijding op gelijke wijze, behalve waar in sommige grieks-katholieke kerken er latinisaties bij de wijdingen bestaan. (Die blijven hier ongenoemd.) 

Het wijdingssacrament omvat feitelijk drie wijdingen: tot bisschop, tot priester en tot diaken. Het bisschopsambt is de volheid van het priesterschap. 

De bedienaar

Van de zeven sacramenten: doop, vormsel, eucharistie, biecht, ziekenzalving, huwelijk en wijding, kunnen de eerste zes worden toegediend door een priester. Alleen het zevende en laatst hier genoemde sacrament, de wijding, wordt verricht door een bisschop (in het geval van de bisschopswijding door meerdere bisschoppen).

De wijdeling

Alle wijdingen kunnen alleen ontvangen worden door een man. Voor het ambt van diaken was er ooit een traditie van vrouwelijke diakens, het priester- en het bisschopsambt zijn nooit open geweest voor vrouwen. De kandidaat-diaken of -priester kan een getrouwd man zijn, een diaken of priester kan echter niet na de wijding nog in het huwelijk treden (dat is niet in alle oosterse kerken zo geregeld: in de Kerk van het Oosten, een niet-byzantijnse kerk, kan een ongetrouwde priester nog altijd trouwen). Bisschoppen zijn, zoals in alle oosterse kerken het geval is, altijd celibatair tegenwoordig. In de Vroege Kerk waren er ooit wel getrouwde bisschoppen.

Bisschopswijding

Alle wijdingen vinden plaats in de Goddelijke Liturgie. Iedere wijding vindt plaats net voor het onderdeel van de Liturgie dat als een wezenlijke rol toekomt aan die wijding. De bisschopswijding vindt plaats na het trisagion (‘Heilige God’) en voor de Schriftlezingen – de Apostel (= het Epistel, uit een van de Brieven of uit de Handelingen van de Apostelen) en het Evangelie – omdat het tot de specifieke taak van een bisschop hoort het Evangelie te prediken en te onderwijzen. De wijding geschiedt door drie bisschoppen of meer, d.w.z. altijd in gemeenschap. Voor de Goddelijke Liturgie heeft de kandidaat-bisschop dan de Geloofsbelijdenis uitgesproken plus enkele beloften; zo belooft hij bij voorbeeld de canones (kerkelijke wetten) te zullen eerbiedigen.
De wijding geschiedt zoals gezegd meteen voor het lezen van het epistel. De wijdeling krijgt het opengeslagen Evangelieboek met de tekst naar beneden in zijn nek gelegd. De verzamelde bisschoppen leggen hun hand op het evangelieboek en daarmee op het hoofd van de wijdeling en de eerste van de bisschoppen leest twee gebeden. Daarna wordt de wijdeling bekleed met de bisschopsgewaden, waarbij elk bisschoppelijk kledingstuk omhoog wordt geheven onder het zingend roepen door het koor en de verzamelde gelovigen van ‘Axios’, ‘waardig’. Zo wordt de nieuwe bisschop bevestigd door de geloofsgemeenschap als geheel. Op het einde van de liturgie ontvangt de pasgewijde de bisschopsstaf – de herdersstaf – als teken van zijn bisschoppelijke gezag. De nieuwgewijde bisschop wordt daarna naar de bisschopstroon geleid door de andere bisschoppen, waar hij de slotzegen van de Goddelijke liturgie geeft en de gelovigen antwoorden met ‘Is polla eti despota’, ‘Nog vele jaren, Meester!’

Priesterwijding

De priesterwijding vindt plaats na de Cherubijnenhymne met de Grote Intocht en voor de consecratie van de heilige Gaven van Brood en Wijn, omdat het tot zijn priesterlijke taak behoort de heilige Geest aan te roepen over die Gaven (epiclese). De bisschop zegent de wijdeling en deze wordt door een priester drie keer rond de altaartafel gevoerd, waarbij dezelfde gezangen worden gezongen als bij het sacrament van het huwelijk. Nadat de wijdeling drie keer voor het altaar een grote metanie (diepe buiging met knieval) heeft gemaakt, legt hij knielend het voorhoofd op de altaartafel. De wijdende bisschop legt het uiteinde van zijn omoforion op het hoofd van de priesterkandidaat met daarop zijn rechterhand en bidt: “De goddelijke genade die steeds het zwakke geneest en het ontbrekende aanvult, verheft de vrome diaken N. tot priester. Laten wij voor hem bidden, opdat over hem de genade van de alheilige Geest kome.” Na de wijdingsgebeden reikt de bisschop de afzonderlijke delen van het priestergewaad over aan de wijdeling, waarbij koor en kerkvolk telkens ‘Axios’ zingen. Hierna plaatst de wijdeling zich tussen de andere aanwezige priesters en krijgt de viering zijn verdere normale verloop.

Diakenwijding

De diakenwijding vindt plaats meteen na de zegen op het einde van de anafora (eucharistisch gebed), voor het gedeelte begint met de Communie, omdat het zijn taak is te assisteren bij het uitdelen van de Communie. In het algemeen verloopt de diakenwijding zoals de priesterwijding. Na de wijding zelf neemt de diaken een liturgische waaier (rhipidion) ter hand die hij kruiselings over de Gaven beweegt die op de altaartafel staan. In de Orthodoxe kerken gaan steeds meer stemmen op die pleiten voor het weer in het leven roepen van het ooit bestaande vrouwelijke diaconaat.

Bron: o.a. A. Lorgus en M. Dudko, Orthodoxes Glaubensbuch, Würzburg 2001.

Foto's:
- Handoplegging bij priesterwijding. 
- Priesterwijding (Foto: Wikimedia Commons/Whoiswho)