2021-55 Theosis toen en nu 9 theorieën, en tegelijk met een kritische blik op het Westerse Christendom. In zekere zin betekent dat ook weer een – nu diachronisch te begrijpen – vertalingswerk, het overdragen van de wijsheid van de vaders naar de moderne tijd. Dat leidde regelmatig tot een bijzondere nadruk op bepaalde aspecten van de menselijke natuur, waarvan menig schrijver vond dat ze onder moderne condities bedreigd waren en daarom verdediging nodig hadden. Sommigen van de nu te noemen schrijvers en theologen worden in latere afleveringen van onze reeks lezingen nog uitvoeriger behandeld. De Orthodoxe theologen opereerden ook niet in een vacuüm. Zonder dat dit altijd in volledige omvang gewaardeerd wordt door de moderne cultuurgeschiedenis, hebben zij soms constitutieve bijdragen geleverd aan moderne discussies over de waardigheid van de mens. Op andere vlakken zijn hun gedachten minstens te vergelijken met gelijkluidende concepties van Westerse theologen, welke met gelijkaardige vraagstukken worstelden. In elk geval moeten, voor zover “menselijke waardigheid” niet alleen een theologische, maar ook een juridisch en politiek begrip is, de consequenties van hun concepten voor sociale en politieke contexten bekeken worden. Met andere woorden, hier gaat het – naast de vertaling van de kerkvadertraditie naar de moderne tijd – om een tweede vertalingswerk. Vooral Russische auteurs schreven tegen een naar hun mening steeds bedreigender wordende materialisme en historisch determinisme van de moderniteit. Het ging hen daarom om het benadrukken van de geestelijke en spirituele dimensie van de menselijke persoon, zonder welke de mens gereduceerd wordt tot een slaaf of een robot. De spirituele dimensie van de menselijke persoon zagen ze dan echter weer gegrond in de relatie met de Goddelijke schepper. Nadruk op spiritualiteit betekent voor hen relationaliteit. Men vindt dit bijvoorbeeld terug in de schriften van de Russische godsdienstfilosoof Nikolaj Berdjaev. Hij werkte en publiceerde sinds 1928 in Parijs en verzamelde regelmatig een gespreksgroep, waaraan naast andere leden van de Russische diaspora ook Franse filosofen deelnamen, zoals de eerder genoemde Jacques Maritain (de medeauteur van de Universele Verklaring). De twee filosofen hadden over de jaren een niet altijd makkelijke, maar wel vruchtbare vriendschap en gedachtewisseling. Het valt nog nader te onderzoeken op welke manier precies de gedachten van Berdjaev ook invloed hebben uitgeoefend op het personalisme van een van de hoofdauteurs van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in 1948. Dat er een meer dan oppervlakkige invloed was kan zeker worden
RkJQdWJsaXNoZXIy MzgxMzI=