Perspectief 2021-52

20 Prof. dr. Fred van Iersel Perspectief had over vrede – hetgeen ontegenzeglijk klopt. Hij gaat daarmee verder dan de bespre- king van de rechtvaardige oorlog in ‘ Samengeroepen om vredestichters te zijn’ . Hierin komt het concept van de rechtvaardige oorlog nog naar voren als een deel van de rooms-katho- lieke visie en traditie. Paus Franciscus vernieuwt bovendien niet alleen de katholieke visie op oorlog, maar ook die op pacifisme. Dat doet hij door te benadrukken, dat pacifisme niet afzijdigheid en passiviteit betekenen, maar actieve inzet voor geweldloosheid. Hij ver- nieuwt dus niet alleen het denken over oorlog, maar ook het denken over alternatieven. Daarmee komt hij dicht in de buurt van de positie van de historische vredeskerken. Hij beveelt praktijken aan die door de vredeskerken zijn ontwikkeld, met name actieve ge- weldloosheid, die het met pacifisme verbonden risico van passieve afzijdigheid ontstijgen. En ten derde brengt paus Franciscus een uitdrukkelijk verband aan tussen interreligieuze dialoog en vrede, zoals blijkt uit zijn samenwerking met grootmoefti Ahmed Al Tayyeb. De vredesmoraal bevat dus behalve vier elementen uit het vredesvierkant van waarden, ook het uitbannen van oorlog, de evaluatie van ´ rechtvaardige oorlog ´, de vernieuwing van het katholiek pacifisme en interreligieuze dialoog. Een rijk palet. We zien een groot deel hiervan terug in Samengeroepen om vredestichters te zijn ´ waar dit document in de nrs. 91 -116 de contouren van een christelijk vredesdenken ter sprake brengt en een karakteristiek geeft van de doopsgezinde traditie. Dit sluit overigens aan bij de visie, die de Nederlandse bisschoppen in hun herderlijk schrijven ‘ Tot vrede in staat. Wij geloven dat dit mogelijk is’ in 1995 formuleerden. Hierin stelden zij dat interreligieuze dialoog een onderdeel van de kerkelijke vredespraktijk kan en behoort te zijn. De ethische benadering van vrede in Fratelli Tutti zet vredespraktijken in een breed per- spectief. Toch zijn er nog enkele vragen. Paus Franciscus benadrukt terecht de noodzaak, het belang en de legitimiteit van conflictpreventie. En hij bepleit een vredesethiek die ge- richt is op vergeving en verzoening. Dat loopt geheel parallel met zijn oriëntatie op de gezamenlijke herinnering en de hoop. So far so good. Maar er zit in de verhouding tussen vrede en gerechtigheid wel een spanning tussen twee Bijbelse uitgangspunten. Vrede als vrucht van gerechtigheid (Jes.32,17) versus vrede als weg naar gerechtigheid (Jak. 3,18). Is vrede de weg of het doel? Ten tweede is er de benadering van gerechtigheid. Dat is heel breed. Deze omvat iustitia legalis (wetgeving en verdragen, nut bij internationale conflic- ten), iustitia commutativa (sociale vrede, de onderlinge vrede in de samenleving) en iustitia