Perspectief 2019-43

Perspectief 98 De theologie van paus Franciscus: genade en vrije wil in Gaudete et exsultate Dr. Anton ten Klooster Paus Franciscus en de Synode van Dordt zijn niet de meest voor de hand liggende gesprekspartners. Toch blijkt bij nadere beschouwing dat ze bepaalde zorgen delen over de relatie tussen genade en vrije wil, en dat ze beide zorgvuldig willen spreken over de bestemming van de mens. In deze bijdrage zal ik de exhortatie presenteren, en dan met name het deel dat ingaat op nieuwe vormen van pelagianisme. Daarbij zal ik ook toelichten welke rol de zaligsprekingen spelen in Franciscus’ spreken over de heiliging van de gelovige. Ten tweede zal ik ingaan op de theologische achtergrond van de exhortatie, die we vinden in een voorbereidend document van de Congregatie voor de Geloofsleer. Op basis van beide documenten zal ik vervolgens betogen dat de term ‘pelagianisme’ hier ingezet wordt om zowel de kerk als de maatschappij onder kritiek te stellen en van theologisch weerwoord te voorzien. Deze trends worden besproken in een groter betoog over de be- stemming van de mens, waarbij doorgeschoten individualisme gezien wordt als een struikelblok op de weg van het leven en het geloof. 1. De bestemming van de mens in Gaudete et Exsultate Als ik Gaudete et Exsultate zou moeten typeren met het oog op de thematiek van deze dag, dan zou ik volstaan met de waarneming dat het een pastoraal document met theo- logische fundering is. Het is in ieder geval niet, zoals de teksten van Dordt dat wél zijn, een grondige theologische uiteenzetting over de vraag waarom de ene mens door God uit- verkoren wordt en de andere niet. Deze exhortatie is allereerst een aansporing tot heiligheid. Als je het heel precies zou willen zeggen gaat het over de heiliging van de gelovige. Het document is prima leesbaar als je het woord ‘heiligheid’ zou lezen als een