Perspectief 2019-43

Perspectief 108 De theologie van paus Franciscus: moet nastreven: “dit streven kan alleen ten volle worden vervuld, als God zelf het mogelijk maakt door ons naar Hem toe te trekken” (PD 6). Visies op verlossing die te sterk samen- hangen met zelfverwerkelijking zijn voorts problematisch omdat ze verlossing scheppen naar het “beeld van onze behoefte” (PD 6). Verlossing bestaat er niet alleen in dat we opgetild worden maar het is ook genezend, vergelijk het scholastieke gratia sanans et elevans . De congregatie noemt dit in haar document de neerdalende en opstijgende as- pecten. God daalt neer om de mens te verlossen, Christus draagt ons tot aan de Vader (PD 9). Een benadering van het Pelagiaanse of gnostische type is weliswaar bezig met het op- stijgen maar beziet dit vanuit de beweging die het individu maakt en verliest uit het oog dat God naar de mens toekomt en Hem ook weer naar zich terugvoert. Dat de kerk op enigerlei wijze instrument is in Gods heilzaam handelen dreigt al helemaal buiten beeld te raken (PD 13). Wat ik hier schets zijn de hoofdlijnen van het document. En zo boeiend als ik het vind blijft het eerlijk gezegd toch wat raadselachtig. Wat is de functie van deze analyse, gericht aan ‘de bisschoppen van de katholieke kerk’? De tekst zelf is bijzonder kort, korter dan deze bijdrage zelfs. In die beperkte omvang wordt een grote cultureel-maatschappelijke trend geduid en meteen maar in de context geplaatst van een eeuwenoude ketterij waarvan nog steeds de vraag is welk deel bestond in de voorstelling van de bestrijders ervan, en welke posities daadwerkelijk gehouden werden door voorstanders (vgl. Ali Bonner, The Myth of Pelagianism , Oxford, 2018). De wereld zal in ieder geval geen boodschap hebben aan het verwijt dat ze aan oude ketterijen doet. En onaardig gezegd zou je kunnen stellen dat in dit document het pelagianisme van stal gehaald wordt om het vervolgens meteen weer te kunnen muilkorven. Daar zou ik tegenover willen stellen dat de analyse wel degelijk hout snijdt. De vraag is alleen wat we vervolgens met die inzichten moeten. 3. Kritiek op kerk en maatschappij langs de weg van de theologie Dat brengt ons bij het derde en laatste deel van deze bijdrage. Voor mij is de centrale vraag wat er nu eigenlijk verhelderd is over de bestemming van de mens. Wat deze be- schouwing heeft laten zien is dat de Rooms-Katholieke Kerk tezamen met Dordt belijdt dat de mens zichzelf niet kan redden. Gaudete et Exsultate en Placuit Deo zijn documenten die opgesteld zijn voor binnenkerkelijke doelen, respectievelijk de gelovigen te helpen in