Perspectief 2019-43

2019-43 Thema - Dordt en Franciscus over de bestemming van de mens Dr. Anton ten Klooster 109 hun heiliging en het verschaffen van leerstellige helderheid over enkele aspecten van de verlossingsleer. Daarbij wordt een trend gesignaleerd in de samenleving, namelijk een sterke individualisering. De kerk is deel van de samenleving en als zodanig niet immuun voor die ontwikkeling. En daar waar individualisering ook in het denken, belijden en vieren van de verlossing doordringt ontstaat inderdaad iets dat je kunt vergelijken met wat we in de geschiedenis van de theologie zijn gaan definiëren als pelagianisme. Paus Franciscus spoort in zijn exhortatie iedere gelovige aan “zich ten overstaan van God af te vragen en te onderscheiden hoe [pelagianisme en gnosticisme] zichtbaar kunnen worden in zijn leven” (GE 62). Het is zonder meer zo dat hij een mentaliteit van zelfred- zaamheid als maatschappelijk probleem beschouwt maar hij lijkt te spreken vanuit de gedachte dat we de wereld pas onder kritiek kunnen stellen wanneer we het probleem van een overmatig vertrouwen in zelfontplooiing eerst in eigen kring gaan zien. Wie dat gro- tere plaatje wil zien hoeft maar naar de Verenigde Staten te kijken. In 2017 ging er 10 miljard dollar om in zelfhulpboeken, workshops, seminars enz. Ook in Nederlandse boek- handels liggen hoge stapels gidsen voor een succesvol leven. De verleiding van deze boeken is dat ze suggereren dat je leven eenvoudig maakbaar is. Jordan Peterson houdt z’n publiek ‘twaalf regels voor het leven’ voor. Was het maar zo eenvoudig! En we weten als Christenen eigenlijk ook wel dat we er met regels en richtlijnen alleen niet komen, gezien onze eeuwenlange verwoede pogingen om die tien regels voor het leven in te zetten voor een geslaagd bestaan. De zelfhulpgedachte biedt een vruchtbare bodem voor nieuwe vormen van pelagianisme: leef naar deze richtlijnen, volg deze devotie, bid dit ge- bed en dan komt het allemaal wel goed. Dit is de obsessie met vormen, regels en procedures waar de paus over spreekt. Het geeft een zekerheid over het feit dat God míj toch echt wel aanvaardt, een zekerheid die gestoeld is op mijn eigen menselijke inspan- ningen. En dát nemen Franciscus en de prefect voor de Congregatie voor de Geloofsleer tezamen op de korrel. “Gij hebt ons bestemd voor het geluk in Jezus, uw Zoon, onze Heer”, zo bid ik regelmatig in het Eucharistisch gebed. Het is dat optimisme over de bestemming van de mens dat leidend is voor paus Franciscus. We gaan daar echter niet komen als we het zelf willen doen. God is immers vrij om te geven wat hij wil en aan wie Hij het wil. Dit laatste aspect komt in de besproken documenten minder aan de orde. Het is uiteraard wél een thema in