Perspectief 2019-43

Perspectief 106 De theologie van paus Franciscus: Door de zaligsprekingen als uitgangspunt te kiezen sluit Franciscus aan bij een lange uit- legtraditie waarvan Augustinus één van de eerst bekende voorbeelden is. In deze uitleg is de Bergrede dé fundering van de Christelijke ethiek, en vormen de zaligsprekingen een korte schets van de mens die leeft naar de woorden van de Bergrede. Door hierbij aan te sluiten geeft de paus dus een gelovige beschouwing op wat ‘goed leven’ is. Zal dat ook verstaan worden in onze seculiere tijd, waarin vragen naar God en de eeuwige bestemming van de mens steeds minder een rol spelen? In de huidige vorm van een pauselijk schrijven waarschijnlijk niet meteen. Waar de encycliek Laudato Si nog appelleerde aan een breed gevoeld onbehagen over onze omgang met de schepping gaat Gaudete et Exsultate met name over het nastreven van een geslaagd Christelijk leven. Voor diegenen die geloven en verlangen naar meer is het document een aantrekkelijk geschreven aansporing, hoewel er ook hier wel vertaalslagen gemaakt kunnen worden. Voor wie niet gelooft en niet strui- kelt over de grote theologische thema’s aan het begin zal het interessante bespiegelingen bieden op hoe we omgaan met onzekerheid, lijden en gadgets. Maar veel meer waar- schijnlijk niet. Dat verwijt ik Franciscus overigens niet. Als herder van ruim een miljard katholieken is het geven van een vorm van geestelijke leiding één van zijn taken en daar kwijt hij zich van middels dit document. 2. Placuit Deo en het individualisme Hoewel Gaudete et Exsultate een gelovige aansporing is houdt het zich ook volop met maatschappelijke trends bezig. We zagen daar al iets van in hoe Franciscus de zaligspre- kingen ziet als inspiratie om tegen de stroom van de cultuur in te gaan. Wat de behandeling van de zaligsprekingen in de exhortatie verbindt met de discussie met het nieuwe pelagianisme is dat de paus in beide delen zeer bewust de vloer aanveegt met het individualisme dat hoogtij viert. De onderbouwing hiervoor vinden we in Placuit Deo , een document van de Congregatie voor de Geloofsleer dat een paar weken vóór de exhortatie verscheen. Aanvankelijk was mij onduidelijk waarom de congregatie nu kwam met een leerstellig document “over enkele aspecten van de verlossing”. Toen de exhortatie uit- kwam werd duidelijk dat hier een theologische basis werd gelegd voor een scherpe kritiek op bepaalde visies en attitudes binnen de kerk. Toch is Placuit Deo allereerst in gesprek met de cultuur.