Perspectief 2019-43

Perspectief 104 De theologie van paus Franciscus: gave (vgl. Lutherse Wereldfederatie en RKK, Gezamenlijke verklaring over de rechtvaar- dingsleer 37-39; Ten Klooster, ‘The Beatitudes, Merit and the Pursuit of Happiness the Prima Secundae : The Action of the Holy Spirit at the Heart of Moral Theology’, verschijnt in: Nova et Vetera - English edition ). 1.2 Heiligheid in het licht van de zaligsprekingen Hoe dan wel te spreken over de heiliging van de gelovige? Daarmee komen we bij de voornaamste drijfveer van Franciscus in Gaudete et Exsultate . Hij wil de gelovigen hand- vatten bieden om in de wereld van vandaag werk te maken van hun geloof, te leven vanuit de liefde van God. Hij kiest er voor om niet met “uitvoerige verklaringen en onderschei- dingen” te komen, want “niets is meer verlichtend dan terugkeren naar de woorden van Jezus” (GE 63). De paus zet zich neer op de berg van de zaligsprekingen om aan de voeten van de Meester te leren wat ‘zalig’ is, oftewel ‘gelukkig’. Waarom die woorden? Omdat juist daar de bestemming van de mens aan bod komt: gelukkig te zijn. De heiliging van heel het leven wordt hier beschouwd vanuit de uiteindelijke bestemming. “Zalig de armen van geest, aan hen behoort het rijk der hemelen” (Mt. 5, 3). Het ‘zalig’ in deze woorden staat voor Franciscus zowel voor ‘gelukkig’ als ‘heilig’ (GE 64). Hij beschouwt de woorden als uitwisselbaar en dat is een belangrijk gegeven. Voorop staat daarbij de trouw aan God en zijn woord. Wie daar uit leeft is op weg naar het geluk en begint er ook hier al deel aan te krijgen. Ook hier staat voorop dat het zonder Gods hulp niet gaat: “wij kunnen [de zaligsprekingen] alleen maar beleven, als de heilige Geest ons doordringt met heel zijn kracht en ons bevrijdt van de zwakheid van egoïsme, luiheid, trots” (GE 65). In de zalig- sprekingen ziet Franciscus woorden die ons ontregelen en helpen tegen de stroom in te gaan. Geloven in deze tijd betekent dat het je niet altijd gemakkelijk gemaakt zal worden en dat je prikkels krijgt om het Evangelie maar veilig tussen de kaften van je Bijbel te laten. “Laten wij het Hem mogelijk maken ons te raken met zijn woorden, ons uit te dagen, ons op te roepen tot een ware verandering van leven. Anders zal heiligheid alleen maar uit woorden bestaan” (GE 66). Dit brengt hem bij een reflectie op elk van de zaligsprekingen. Het is wat overbodig om die nu in het geheel over te doen maar laat me voor de helder- heid op z’n minst de belangrijkste inzichten op een rijtje zetten. Allereerst: zalig de armen van geest. Die woorden zet de paus tegenover het najagen van rijkdommen. Uiteindelijk garandeert bezit ons niets en een zekere onverschilligheid ten