Perspectief 2018-39

2018-39 Symposium: Het uitgestelde dispuut. Luthers stellingen herlezen Prof. dr. theol. Christoph Burger 26 Reag eer Paltz is ervan overtuigd dat het einde van de wereld nabij is, omdat de wereld zo slecht is. De christenen zijn volgens hem erg zwak. En daarom moet God - als compensatie voor de toegenomen zwakheid van de christenen – door bemiddeling van zijn kerk en haar pries- ters extra veel genade geven. Paltz is van mening dat veel christenen niet in staat zijn tot ‘echt berouw van het hart’ ( contritio cordis ). Wat zij kunnen opbrengen is ‘berouw uit vrees’ voor straf ( attritio ). Dat is weliswaar niet optimaal, maar de sacramenten van de kerk kun- nen uit dit berouw uit vrees voor straf echt berouw maken. Het beeld dat Martin Luther van de christen ontwerpt verschilt daar hemelsbreed van. Luther zegt in zijn veertigste stelling van 31 oktober 1517: “Echt berouw zoekt de straffen en heeft ze lief. Maar de vrijgevige toekenning van aflaten laat ze na en, als zich de gele- genheid voordoet, komt het zo ver dat men ze haat.” 31 Een christen die zijn geloof serieus neemt accepteert de straf. Die wil niet eens op een goedkope manier - door een aflaat te kopen - onder de straf uit komen. Neen, zo’n christen beaamt dat hij schuldig is en neemt de straf op zich. In zekere zin praten Luther en Paltz dus langs elkaar heen. Want de eisen die Luther stelt aan een serieuze christen vindt Paltz overtrokken en niet realistisch. 15 De polemiek van Luther richt zich op de verkoop van aflaten Van belang is dat men beseft dat Luther tegen de verkoop van aflaten vecht. Men mag ervan uitgaan dat hem duidelijk is dat er ook gratis aflaat is – zoals bijvoorbeeld door het met aandacht bekijken van een afbeelding of door het lezen van een stichtelijk geschrift. Men mag er verder van uitgaan dat hij weet dat een christen die rijk is meer dient te betalen voor een aflaatbrief dan een arme persoon. Maar Luther neemt niettemin de verkoop van aflaten op de korrel. Daarmee kan hij – naast theologische kritiek – ook zijn gal spuwen tegen de financiële uitbuiting van Duitsland door de Romeinse Curie , de raadgevers van de paus. En dat doet het goed onder zijn tijdgenoten. De aflaten zijn toch al onder hevige kritiek komen te staan. De inkomsten lopen in het jaar 1517 al terug. 32 Luther springt, om het oneerbiedig te zeggen, op een rijdende trein, maar hij doet dat wel met zowel goede theologische argumenten als met de nodige polemiek tegen misstanden.