Perspectief 2018-39

Perspectief Symposium: Het uitgestelde dispuut. Luthers stellingen herlezen 23 De stellingen van toen Onduidelijk was ook of de paus macht heeft om mensen uit het vagevuur te bevrijden - of dat hij niet meer kan doen dan voorbede doen. Voorbede doen kan immers iedere chris- ten. In het jaar 1476 kon Raimundus Peraudi, toentertijd deken van de kathedraal in het Zuid-Franse Saintes, 21 voor deze kerk een aflaat verwerven, die ook zielen uit het vagevuur zou kunnen verlossen. 22 Dat verhoogde de attractiviteit van deze aflaten enorm. Want op die manier kon bijvoorbeeld een christen zijn overleden ouders uit het vagevuur bevrijden, mits zij in vrede met God en zijn kerk overleden waren. Wel vond paus Sixtus IV het al in 1477 nodig om in een andere bul te beklemtonen dat daardoor de goede werken niet onnodig werden. 23 In de formulering van paus Sixtus IV komt meermaals het Latijnse woord ‘suffragium’ voor. Indien daarmee alleen ‘voorbede’ wordt bedoeld, kan men tegenwerpen: Voorbede doen kan ieder christen voor een ander. Daar is niets bijzonders aan. Wil de paus niet beweren dat zijn macht om te binden en los te maken ook in het vagevuur geldt? 24 Een volgende vraag was deze: werken de aflaten medicinaal of juridisch? Al in de middel- eeuwen werd onderscheid gemaakt tussen een straf voor zonde in helende zin en een straf voor zonde in straffende zin. Als men een straf als helend opvat, dan kan niet de een voor de ander boete doen. Om een voorbeeld te noemen: Als ik ziek ben, kan niet mijn vrouw voor mij het medicijn slikken, dat moet ik zelf doen. Als men daarentegen een opgelegde straf als straf opvat, kan dat wel: iemand anders kan voor mij een geldstraf betalen. Scholastieke theologen beklemtoonden dat iemand die bijvoorbeeld een aflaat koopt in plaats van de opgelegde straf van veertig dagen vasten te volbrengen, niettemin daad- krachtig berouw moet tonen. Maar is het waarschijnlijk dat hij dat zal doen? Luther schrijft in zijn 39 e stelling: “Het is ook voor de meest geleerde theologen moeilijk, ten overstaan van het volk zowel de vrijgevige toekenning van aflaat als ook echt berouw aan te prij- zen.” 25 Moet men niet bereidwillig de straf dragen? Dit is de opvatting van Luther. Of koopt men door aflaat een straf af in die zin dat christenen, die in het vagevuur terecht zijn ge- komen, daaruit bevrijd worden, ook zonder dat ze door deze bevrijding beter worden? Deze vraag bleef open.