Perspectief 2018-39

2018-39 Symposium: Het uitgestelde dispuut. Luthers stellingen herlezen Prof. dr. theol. Christoph Burger 22 Reag eer vindt die vertwijfelt, daar vindt men honderd, neen: duizend en tien keer honderdduizend mensen die aanmatigend en arrogant zijn.” 20 Het lijkt mij onmogelijk te zijn om als moderne onderzoeker precies te zeggen wat nu het geval was, of er veel mensen scrupuleus waren, omdat ze zo veel hoorden over schuld en straf, of dat er een overgrote meerderheid van christenen was die dacht: “Het zal wel goed komen met mij.” Er zijn gewoon te weinig uitingen van ‘gewone’ mensen uit het einde van de 15 e eeuw en uit het begin van de 16 e eeuw. En het maakt de zaak extra ingewikkeld dat er in het onderzoek van deze periode zo veel belangen op het spel staan. Theologiehisto- rici van protestantse of rooms-katholieke huize zullen vaak genoeg verschillend oordelen, indien zij hun eigen kerk een warm hart toedragen. Want stel dat de overgrote meerder- heid van de christenen van die tijd best comfortabel kon omgaan met het zondebesef dat hun aangepraat werd, wat is dan de bevrijdende boodschap van de Reformatie? Was zij dan niet totaal overbodig? 11 Zwakke plekken in de theorie van de aflaten Toen kardinaal Thomas de Vio uit Gaëta (Cajetanus) zich in het jaar 1518 op zijn ontmoe- ting met de augustijneneremiet Martin Luther in Augsburg voorbereidde, ontdekte hij dat er geen verplichtende kerkelijke leer van de aflaat was ontwikkeld. Belangrijke theologen - zoals bijvoorbeeld Thomas van Aquino - hadden weliswaar hun gedachten daarover ge- uit, maar uitspraken van gezaghebbende theologen waren nog geen algemeen verplichtende kerkelijke leer. Kardinaal Cajetanus probeerde dat in allerijl in te halen. Maar er was veel onduidelijk. Een correcte toekenning van de aflaat moest bijvoorbeeld steeds ervan uitgaan dat de boeteling echt berouw getoond had en op basis van dit echte berouw de toezegging van Gods vergeving ontvangen had. Een aflaat kon dus alléén van de op- gelegde kerkelijke straf bevrijden, nooit van de schuld. In de dagelijkse realiteit lijkt dit belangrijke verschil vaak genoeg niet te zijn beklemtoond. Er werden sinds het jaar 1300 jubileums-aflaten verstrekt met de toezegging van volkomen bevrijding “van schuld en straf, zowel op aarde als in het vagevuur”.