Perspectief 2018-39

Perspectief Symposium: Het uitgestelde dispuut. Luthers stellingen herlezen 21 De stellingen van toen de zielen zou wegen, zouden dan de misdaden niet bij de meeste mensen zwaarder wegen dan de goede daden? Zouden dus niet ook vrome christenen in het vagevuur gelouterd moeten worden? Het belangrijkste was dat men in vrede met God en met zijn kerk overleed. Moslims, joden en ketters wachtte de hel, dacht men. En de hel stelde men zich verschrikkelijk voor. 13 Wie wel in vrede met God en met zijn kerk kwam te overlijden, maar te veel slechte dingen had gedaan of zijn kerkelijke genoegdoening nog niet voor zijn dood volbracht had, die moest maar naar het vagevuur: die moest gereinigd worden. 14 Het goede nieuws is hierbij dat zo iemand uiteindelijk in de hemel zou komen. Het slechte nieuws is dat men zich een verblijf in het vagevuur als erg pijnlijk voorstelde. Dus wilde men, als het dan toch moest, zo kort mogelijk of helemaal niet naar het vagevuur. Daarop speelde de uitnodiging in: koop een aflaat! 10 Schuldbesef is moeilijk te meten Theologen en catecheten hebben in de Late Middeleeuwen vaak op woorden uit de bijbel gewezen, die een tekort benadrukken: “Zalig de mens, die steeds in vreze leeft” 15 en: “Ik was bezorgd over al mijn daden. Want ik wist dat U de overtreder niet zou sparen” 16 , en „De mens weet niet of hij de toorn of de liefde [van God] waard is.” 17 Naast deze Bijbelse woorden kon ook een uitspraak van paus Gregorius de Grote aangehaald worden: „Het is kenmerkend voor mensen met een goede inborst, dat zij schuld erkennen waar dit niet noodzakelijk zou zijn.” 18 Het werd christenen dus behoorlijk ingepeperd dat zij in hun grote meerderheid zondaars waren. Deze woorden wilden christenen tot berouw aanzetten. Maar we weten niet precies welk resultaat zij bereikt hebben. Wij komen er vandaag niet meer achter of een meerderheid van de christenen rondom het jaar 1500 vervuld was van een diep schuldbesef, steeds onzeker over hun status voor God, en of de middeleeuwse maatschappij bestond uit angstvallig om hun heil bezorgde mensen. 19 Dat is niet zeker, het is misschien niet eens waarschijnlijk. De befaamde predikant Geiler von Kaysersberg in Straatsburg schetst een heel ander beeld met de uitspraak: “Zó bedorven is in onze tijd de hele wereld, dat het vrij gevaarlijk is om over de barmhartigheid Gods te preken. Want waar zich één enkeling