Perspectief 2014-23

2014-23 Het protestantse beeld van Trente 83 Reag eer Anders dan Flacius en Gallus had Chemnitz de beschikking over de officiële teksten van Trente wat hem de gelegenheid bood om systematisch en grondig de decreten toe te lichten. Een belangrijk kenmerk van het beeld van Trente bij protestanten in de vroegmoderne tijd is de naar verhouding grote betekenis van historische componenten en de opvallende afwezigheid van enige waardering voor de hervormingspogingen van het concilie. 36 Wat de historische component betreft is het weliswaar zo dat van protestantse zijde inhoudelijk en theologisch op thema’s werd ingegaan, maar het concilie tegelijk sterk beoordeeld wordt als een afwijking van de manier waarop de oud kerkelijke concilies georganiseerd werden. Deze traditiebreuk kan alleen maar afgewezen worden en zal ook negatieve ge- volgen hebben, zo luidde het oordeel. Trente wordt in de vroegmoderne literatuur niet waargenomen als een initiatief van de kerk om misstanden uit de weg te ruimen en de kerk opnieuw te bezielen. Een aspect dat tot nu toe maar kort genoemd werd is de politieke dimensie van het con- cilie en daar uit voortgekomen beeld van Trente als een politieke bedreiging of – zoals Von Ranke het formuleerde -, als een “veroverende macht“. 37 De besluiten wekten de indruk van een krachtige kerk waarin de rijen weer gesloten waren die zich voorgenomen had om desnoods met geweld het verloren terrein terug te winnen en haar positie als wereldlijke heerser te versterken. Hoewel het ook voor enkele katholieke vorsten gold, werd Trente toch vooral door protestantse overheden gezien als een bedreiging voor de onafhankelijk die men in meer of mindere mate als gevolg van de Reformatie had gekre- gen dan wel hoopte te verkrijgen. De verbinding tussen Trente en Spanje werd met name als bedreiging ervaren hetgeen vooral zichtbaar is in de geschiedenis van de Nederlandse Opstand. Willem van Oranje had toen hij nog katholiek was al duidelijk gemaakt dat hij de 36 Ob diese These von Polman dass die Calvinisten in den Auseinandersetzungen mit Rom die historischen Argumente stärker ins Spiel bringen als die Lutheraner auch für die Beurteilung von Trient gilt, sollte näher untersucht werden, Pontien Polman, L´Élement Historique dans la controverse religieuse du XVIe Siècle, Gembloux 1932, 98-109. 37 „Nach dem tridentinischen Concilium, ward Rom noch einmal eine erobernde Macht; es machte Ent- würfe, es fing Unternehmungen an, wie sie von diesem sieben Hügeln in der alten Zeit, in den mittlern Jahrhunderten ausgegangen waren.“, Die römischen Päpste in den letzten vier Jahrhunderten, Neuausgabe Hamburg 2013, 317.