Perspectief 2014-23

2014-23 De vernieuwing van catechese en catechismus in de Nederlanden ten tijde van het Concilie van Trente 61 Reag eer hij o.a. aan de parochiepriesters oplegt iedere zondag het onzevader en de geloofsbelij- denis uit te leggen en één keer in de maand ook de 10 geboden en de 7 sacramenten 4 . Daarop volgt dan een opsomming van de 10 geboden en van de 7 sacramenten, die ver- deeld worden in 5 noodzakelijke en 2 vrijwillige. Het biechtboek van Jean Gerson biedt een voorbeeld van catechese aan de hand van ‘ca- talogen’ van deugden en vooral van zonden. Gersons biechtboek werd in het begin 15 e eeuw met zijn uitleg van de 10 geboden en zijn sterfboek samengevoegd tot het Opus tripartit(ic)um . Dit ‘in drieën gedeeld werk’ werd het in 1512 als catechismus van het bis- dom Luik uitgevaardigd door bisschop Erard de la Marck 5 ; in Nederlandse vertaling werd Gersons boek in Antwerpen gedrukt, voorafgegaan door een ‘mandement’ van de bis- schop om het gebruik van dit boekje voor de catechese aan te bevelen. Het driegedeeld boekje van Gerson is aldus naar alle waarschijnlijkheid de eerste officiële catechismus in onze gewesten. Het mandement van bisschop Erard biedt interessante informatie over de laatmiddeleeuwse parochiecatechese: in de vroegmis (de dienstbodenmis!) moest een ka- pelaan, die aldus ingeschakeld werd in de pastoraal en reeds de functie van een onderpastoor ging vervullen, het boekje van Gerson uitleggen. Aldus is het gebruik ont- staan dat veelal stand hield tot op de vooravond van het Tweede Vaticaans Concilie: tijdens 4 Troelstra, Toestand , p. 105: “… praecipimus … Rectoribus et Presbyteris ut in eorum Parochiis Paternoster et Credo … qualibet die dominica, nec non decem praecepta et septem Sacramenta ecclesiae semel in mense, vel saltem ter aut quater in anno, populo intelligibiliter et lingua materna exponant”. 5 Joannes Gerson, Opus tripartitum. Een boecxken dat men heet in drien ghedeilt, van den geboden Gods, van der biechten, enn vander konsten om wel enn salichlijcte sterven , in-4°, car. goth., sign. A-D., fig. op titelblad. De colofon op het einde van het boek luidt als volgt: “Hier eyndet boeck van mecster Jan Gerson, ghenaemt dwere van drien ... Gheprint tot Antwerpen by Onser liever Vrouwen Kerchof by my Michiel Van Hoochstraten”. [Het is niet onmogelijk dat er i.p.v. ‘mecster’ en ‘dwere’ in werkelijkheid staat: ‘meester’ en ‘dwerc’.]. Nota: “Précédé d'un mandement d'Eberhard van den Marck, archevêque de Liège, pour en re- commander l'usage”. Deze beschrijving is overgenomen uit de cataloog van de Bibliothèque nationale in Paris. Troelstra heeft een exemplaar uit het seminarie van Warmond gebruikt. Opsporingen in de Maurits Sabbebibliotheek in Leuven, waar althans een deel van de collectie van Warmond thans aanwezig is, heb- ben vooralsnog niet geleid tot het terugvinden van dit exemplaar. Vgl. een andere Antwerpse druk van Gersons boekje in hetzelfde jaar: Jean Gerson, Opus tripartitum et tripharie positum Scilicet latine gallice theutonice de predeptis [sic? = preceptis] de confessione de arte bene moriendi , Antwerpie: Wilhelmu[s] Vosterma[n], 1512, [72] f. (ex. aanwezig in de KB in Brussel).