Perspectief 2014-23

Perspectief Dr. Marcel Gielis 62 de vroegmis legde de onderpastoor de catechismus uit, terwijl de pastoor in de hoogmis een homilie deed over de lezingen van de zondag. De humanisten waren zeer bedrijvig op het gebied van de catechese. Desiderius Erasmus schreef meerdere catechismussen, terwijl ook in de Colloquia bij herhaling religieuze thema’s worden aangesneden, zodat de leerling niet alleen goed Latijn leert spreken, maar ook zijn geloofskennis kan uitdiepen. Dergelijke schoolgesprekken werpen een licht op het ontstaan van de catechismus in vraag-en-antwoordvorm. In de humanistische cate- chismussen en ‘colloquia’ stelt een leerling vragen over het geloof, een christelijke levenswijze, het gebed, en dergelijke dingen meer. Dikwijls rijzen deze vragen op uit het concrete, alledaagse leven. In de latere catechismussen stelt niet meer de leerling de vra- gen, maar de leraar. De vragen staan dan volledig in functie van het antwoord dat meer en meer in de termen van een metafysische en supranaturalistische scholastiek gesteld wordt en dat de leerling dikwijls moet van buiten leren zonder dat hij weet waar het op slaat. 1.2 De Reformatie en de katholieke reactie Ondanks alle inspanningen die in de late Middeleeuwen op gebied van de catechese reeds gebeurd waren, kwam de reformator Maarten Luther bij de visitaties die hij liet uitvoeren te weten dat er groot gebrek was aan geloofskennis niet alleen bij het gewone volk, maar dikwijls ook bij de priesters. Daarom schreef hij een grote in doorlopende tekst en een kleine catechismus in vraag-en-antwoordvorm. De indeling van beide catechismussen is dezelfde; Luther bespreekt vier catechetische leerstukken die hij onderscheidt, in een wel- bepaalde volgorde: eerst de geboden, vervolgens de geloofsbelijdenis, dan het gebed en tenslotte de drie sacramenten die hij als zodanig erkent, nl. doop, avondmaal en biecht. Deze volgorde wordt bepaald vanuit een theologische overweging: omdat de mens vanuit het besef van zijn zondigheid komt tot het verlangen naar rechtvaardiging door God, geeft Luther prioriteit aan de bespreking van de geboden, die de mens confronteren met zijn onvermogen om de wet van God na te leven. Dikwijls wordt gezegd dat de uit Nijmegen afkomstige, maar onder keizer Ferdinand in het Duitse Rijk werkzame Petrus Canisius met zijn grote, kleine en kleinste catechismus in

RkJQdWJsaXNoZXIy MzgxMzI=