Perspectief 2014-23

Perspectief Prof. dr. Wim François & Prof. dr. Violet Soen 40 de Spaanse inquisitie’ op het Europese vasteland. Talrijke pamfletten werden in omloop gebracht die deze voorstelling van de feiten voor waar voorstelden en het motief speelde een rol bij het uitbreken van de Opstand. 70 Provinciale concilies die moesten invoeren wat Trente had afgekondigd, konden aanvan- kelijk alleen maar plaatshebben in de kerkprovincie Kamerijk in het voornamelijk Franstalige zuiden van de Nederlanden. In de kerkprovincie Mechelen was dat al moeilijker door de oorlogsomstandigheden, terwijl er in Utrecht al helemaal niets van terechtkwam doordat deze gebieden grotendeels onder protestants bestuur terechtkwamen vanaf 1572. Waar het mogelijk was, legden de bisschoppen de grondslagen voor een priester- seminarie. In parochies werd ingezet op een degelijke catechisatie van de bevolking, de sacramentenpastoraal, en de ontwikkeling van een eucharistische spiritualiteit (zondags- mis en eucharistisch lof). Het is belangrijk om te onderlijnen dat de katholieke hervorming niet iets is geweest dat de bevolking in de (zuidelijke) Nederlanden tegen heug en meug werd opgedrongen. Integendeel, er valt veel voor te zeggen dat ze werd gedragen door een groot deel van de bemiddelde middengroepen – hun protestantse familieleden en medeburgers hadden, indien mogelijk, trouwens al de wijk genomen naar het noorden. Het engagement van de leken, vooral in de steden, werd gekanaliseerd in sodaliteiten, vaak onder de leiding van de jezuïeten, zoals Judith Pollmann recent heeft betoogd. Het hernieuwde zelfvertrouwen van de posttridentijnse Kerk vond ook uitdrukking in barokke kerken en een levendig Rubensiaans coloriet, en drukte op zichtbare wijze een stempel op de cultuur. Toen emigranten het Twaalfjarige Bestand (1609-21) aangrepen om vanuit het noorden hun verwanten in het zuiden terug op te zoeken, troffen ze er een godsdienstig klimaat aan dat helemaal was veranderd in vergelijking met hun jeugdjaren… 71 70 M. Weis, ‘La peur du grand complot catholique. La diplomatie espagnole face aux soupçons des protes- tants allemands (1560-1570)’, Francia. Forschungen zur westeuropäischen Geschichte 32 (2005) 15-30. 71 J. Pollmann, Catholic Identity and the Revolt of the Netherlands 1520-1635 , Oxford 2011; C. Kooi, Calvin- ists and Catholics during Holland's Golden Age: Heretics and Idolaters , Cambridge 2012; C. Parker, Faith on the Margins: Catholics and Catholicism in the Dutch Golden Age , Cambridge 2008; G. Janssen, ‘Exiles and the Politics of Reintegration in the Dutch Revolt’, History 94 (2009) 37-53.