Met alle grote verschillen die er zijn tussen oosterse kerken onderling kunnen we voorzichtig spreken van ‘oosters christendom’ tout court. Het vormt een eigen spiritueel universum met verschillende sterren aan het firmament, grote en kleine. Oosterse kerken verschillen onderling van elkaar én ze delen veel met elkaar. De oecumene in het oosterse christendom is er vooral één van successen. Er is een oecumenische praktijk van alledag in met name het Midden-Oosten. De oecumene is daar vaak verder gevorderd dan in Europa, al was het maar omdat de christenen zich als minderheid in een moslimsamenleving een al te grote verdeeldheid eenvoudigweg niet kunnen permitteren. De ‘Ritussen’ De vorming van ‘ritussen’ was een proces in fasen. Fase 1 De eerste christengemeenten kennen grote onderlinge verscheidenheid: in theologie, bijbeluitleg, liturgie, zang, kerkelijke kalender, spiritualiteit en kerkelijk ambt – steeds in onderlinge eenheid van geloof. Fase 2 In de 3e en 4e eeuw ontstaan vormen van kerkelijk centraal gezag rond de grote metropolen van het Romeinse Rijk en Perzië, tevens toonaangevende kerkelijke centra: Rome, Alexandrië, Antiochië, Edessa, Seleucië-Ctesiphon (bij Bagdad) en Constantinopel (= Istanbul). Rond deze kerkelijke brandpunten – later vaak ‘patriarchaten’ genoemd – clusteren de lokale kerkelijke tradities uit de omliggende gebieden tot grotere regionale tradities samen. Fase 3 Na de scheuringen van de 5e eeuw maken de afzonderlijke tradities rond de grote kerkelijke centra een verdere ontwikkeling door. Binnen elk van de voortaan van elkaar afgescheiden geloofsgemeenschappen ontstaat verdere uniformering, die de verschillen ten opzichte van de ander nog eens extra aanzet. Maar men bleef elkaar ook beïnvloeden. Zo krijgen tradities vaste contouren: Syrisch-orthodox, Koptisch, Armeens, et cetera en kunnen we spreken van aparte ‘ritussen’. Kenmerken oosters christendom Liturgie en zang De liturgie is in alle oosterse kerken het hart van het kerkelijke leven. Daarbij speelt de zang een grote rol. Kunst De artistieke rijkdom van oosterse kerken is weergaloos: liturgische en religieuze poëzie, architectuur en beeldende kunst: miniaturen in handschriften, sculpturen, fresco’s, mozaïeken en de iconen. Maar iconen zijn in sommige oosterse kerken niet prominent aanwezig of zelfs afwezig; denk aan de Assyrisch-apostolische Kerk met haar kale kerkinterieurs. Kerk en ambt Alle oosterse kerken, inclusief de protestantse van de oosterse ritus, hebben het drievoudig ambt dat ook in de Katholieke Kerk bekend is: bisschop-priester-diaken. Een patriarch (of katholikos = soort patriarch) is doorgaans de hoogste bisschop. Een centraal leergezag zoals dat van de paus van Rome kennen de zelfstandige oosterse kerken niet. Evenals in de Rooms-katholieke Kerk mogen vrouwen geen priester of bisschop worden. Gebed en spiritualiteit Gebed en spiritualiteit vormen een essentieel onderdeel van het leven in de verschillende oosterse kerken. Het gebed hoort in principe bij het leven van iedere christelijke gelovige. Er zijn in het Oosten vormen van mystieke theologie rondom het gebed ontwikkeld. In het christelijke Oosten is een speciale vorm van spiritualiteit en ascese ontstaan die wij monnikendom noemen. De Oosters-orthodoxe traditie heeft vanuit de monnikentraditie het steeds herhaalde Jezusgebed ontwikkeld: “Heer Jezus Christus, Zoon van de levende God, ontferm U over mij, zondaar!”, dat ook door niet-monniken wordt gepraktiseerd. theologische overeenkomsten van eind 20e eeuw, tussen allerlei soorten orthodoxe (en andere oosterse) kerken, anglicanen, protestanten en katholieken behoren tot de belangrijkste oecumenische verworvenheden van het recente verleden. Constante daarin is: de theologische conflicten uit de 5e eeuw gaan achteraf bezien over verschillen in terminologie, niet in geloof. Vooral in het Midden-Oosten hebben deze overeenkomsten vrucht afgeworpen; ze werken positief door in de pastorale praktijk, bijvoorbeeld bij huwelijken tussen echtelieden van verschillende christelijke kerken. Met de Syrisch-orthodoxe Kerk en de Assyrisch-apostolische Kerk zijn de banden vanuit ‘Rome’ zeer goed. Er is een officiële regeling van het gedeeltelijk delen in elkaars sacramenten (communicatio in sacris). Met het patriarchaat Constantinopel of met de Roemeens-orthodoxe Kerk heeft de Rooms-katholieke Kerk goede internationale contacten. Een van de uitdagingen is de emigratie naar het Westen. Hoe vangen de oosterse kerken dat organisatorisch, pastoraal, spiritueel en theologisch op? Een tweede uitdaging, met name in het Midden-Oosten, is het samenleven met de islam. Een derde grote uitdaging is de secularisatie en ontkerkelijking: m.a.w. of de rijke oosterse tradities de mensen blijvend kunnen inspireren. ◆ Leo van Leijsen
RkJQdWJsaXNoZXIy MzgxMzI=