Overeen 2016-37

4 • september 2016 Gods eerste werk Dat is dus het eerste werk van God, zijn barmhartigheid voor allen die bereidwillig afstand doen van hun opvattingen, hun recht, hun wijs- heid, allemaal geestelijke gaven, en die bereid zijn arm van geest te blij- ven. Dat zijn de ware godvrezenden die zich niets van dat alles waardig achten, hoe gering ook. Ze staan voor God graag als naakt en bloot. En wat ze hebben, hun geschonken uit lou- ter genade, zonder verdienste van hun kant, daar maken ze met prijs, dank en vrees gebruik van, als waren het vreemde gaven en daarbij zoeken ze niet hun eigen wil, genot of eer, maar alleen die van Hem aan wie ze toebehoren. Hoe veel liever God barmhartigheid oefent, zijn edelste werk, dan dat te- gengestelde, zijn krachtig ingrijpende werk, dat drukt Maria zo uit: dit werk duurt maar voort van kind tot kind bij en aan hen die Hem vrezen, terwijl dat andere werk slechts tot het derde en vierde geslacht duurt (zie Ex. 20:5) Deze woorden komen uit Luthers Magnificat, zijn indrukwekkende uit- leg van de Lofzang van Maria waarin hij duidelijk wil maken dat het heil in Christus begint bij Gods barmhartig- heid. Maria beseft dat zij haar bijzon- dere positie te danken heeft aan Gods genadige ontferming en niet aan haar geloof en vroomheid. Wij mensen hebben voor God namelijk helemaal niets dan alleen schuld en in die situ- atie kan God doen wat Hij het liefste doet: barmhartigheid tonen. Om die reden wordt barmhartigheid bij Lut- her altijd in een adem met genade ge- noemd. Barmhartigheid en genade komt als combinatie bij Luther om de haverklap voor. Het zijn synoniemen maar Luther heeft een zware weg doorgemaakt voordat hij ze zo kon zien. God is onbarmhartig Luther kon aanvankelijk van God niet houden. Integendeel: ‘Ik haatte namelijk dat woord “gerechtigheid Gods” (…), ja ik hield niet van God, maar ik haatte deze rechtvaardige God die zondaars straft.’ Luther liep geestelijk stuk op Gods gerechtig- heid. Volgens hem vroeg God het on- mogelijke want mensen moeten iets presteren terwijl God weet dat ze dat niet kunnen en daarom was God on- barmhartig. Dat was ook Luthers moeite met de werken van barmhar- tigheid. God jaagt ons op die te doen maar omdat wij in die werken tekort schieten ziet Hij daarin weer een aan- leiding ons te straffen. Pas toen hij in- zag dat God geen gerechtigheid vraagt maar God in Zijn barmhartig- heid die gerechtigheid geeft, vielen hem de schellen van de ogen. Barm- hartigheid is niet een prestatie die God van een mens vraagt, maar een eigenschap van God die maakt dat Hij ons genadig is. Het kostte hem ja- ren van dagelijkse inspanning, angst en strijd totdat hem – zoals hij zelf zei – als het ware de poorten naar het pa- radijs openden. Barmhartigheid is mensenwerk Voor Luther betekende deze ontdek- king niet dat nu God toch barmhartig was, wij mensen wel konden stoppen met barmhartig te zijn. Integendeel, Gods barmhartigheid is de bron en de motor voor onze barmhartigheid. God gebiedt ons goede werken te doen en, aldus Luther, onder dit ge- bod vallen ook de werken der barm- hartigheid, die Christus op de jongste dag van je vragen zal. Het is juist in de tijd dat Luther zijn visie op genade heeft ontwikkeld dat hij een lange preek over goede werken publiceert. Er bestaat geen geloof zonder goede werken. Wie uit Gods barmhartigheid leeft, wordt zelf barmhartig. Wie zich niet meer hoeft in te zetten voor ei- gen eeuwig behoud, heeft de handen vrij om voor anderen te zorgen. Dat was ook Luthers moeite met de aflaat. Niet alleen dat mensen dachten met geld genade te kunnen kopen maar ook dat de aflaat vaak op het eigen ik gericht was. In een brief uit 1518 schreef Luther: Er mag geen twijfel over bestaan, en dat zeggen ook mijn tegenstanders en de hele kerk, dat barmhartigheid doen en de naaste helpen onvergelijkelijk veel beter is dan aflaten. Het is je dan ook geraden geen aflaten te kopen, maar om te zien naar de armen en behoeftigen en dan aan hen te geven wat je aan afla- ten had willen besteden. Ik ben er ze- ker van, dat wie een arme in de steek laat om een aflaat te kopen, de toorn Gods verdient. Dat is een boodschap voor zowel katholieken als protestan- ten. £ Prof. dr. Herman Selderhuis is hoogle- raar kerkgeschiedenis aan de Theolo- gische Universiteit van Apeldoorn en directeur van de stichting Refo500 (www.refo500.nl) Dr. Herman Selderhuis, Luther. Een mens zoekt God, uitgeverij de Banier 2016, ISBN 9789462786424, 333 pp, prijs 24,95. L Dr. H.J. Selderhuis D Een mens zoekt God Begin juli vond in de Duitse ambassade in Den Haag de pre- sentatie plaats van de biografie ‘Luther, een mens zoekt God’ die Herman Selderhuis maakte met het oog op de herdenking van 500 jaar Reformatie. In dit artikel beschrijft hij Luthers opvatting van Gods barmhartigheid. Barmhartigheid bij Luther door Herman Selderhuis