Overeen 2006 17

5 In memoriam Johannes Kardinaal Willebrands (1909-2006) Overeen, nr. 17, oktober 2006 In de nacht van dinsdag 2 augustus stierf Johannes kardinaal Willebrands. Hij was een man die voor velen – niet alleen in Nederland maar over de hele wereld; niet alleen in de katholieke kerk maar ook daarbuiten – van grote betekenis is ge- weest vanwege zijn onvermoeibare inzet voor de zichtbare eenheid van alle chris- tenen. In vele toespraken heeft hij zijn diepe overtuiging tot uitdrukking gebracht dat deze eenheid een gave is en juist daarom dringt tot volgehouden en zorg- vuldig engagement. Engagement Dat engagement kreeg in zijn leven met name gestalte vanaf 1948, toen hij ermee instemde om de eerste voorzitter te worden van de St. Willibrord Vereniging, voorloopster van de Katholieke Vereniging voor Oecumene Athanasius en Willibrord. In het verlengde daarvan verbreedde hij zijn inzet over Europa en de wereld. Oecumene was niet zijn enige werkterrein, maar behoorde wel wezenlijk tot het hart van zijn roeping. In trefwoorden uitgedrukt behelsde zijn inzet: in vriendschap en vertrouwen vanuit kerkelijke verbonden- heid uitzien naar de rijkdom van anderen. Vriendschap en vertrouwen Oecumene stond niet aan het begin van de loopbaan van kardinaal Willebrands. Hij was gepromoveerd op de band tussen geweten en Godsbesef en - kennis vol- gens John Henry Newman. Een leidende gedachte bij Newman is dat de moeite van het denken niet geschuwd dient en hoeft te worden, omdat dit denken zelf - naar de mate dat het menselijk inhoudelij- ker wordt - gedragen wordt door verbon- denheid met wat voluit waar en goed is, en zo mensen bijeen houdt en brengt. Die gedachte spoorde met de ziel van kardi- naal Willebrands, zoals blijkt uit zijn bis- schoppelijke wapenspreuk "Waarheid in liefde". Of zoals zijn Utrechtse vicaris pater Hans van Munster het in een vraag- gesprek uit 1999 formuleerde: "Wille- brands bond mensen aan zich door vriendschap en vertrouwen uit te stralen." Die vriendschap en verbondenheid was echt, dus geen middel om verschillen van opvatting voor (zichzelf en) anderen te verdoezelen. Integendeel. Voor Wille- brands behoorde tot de verbondenheid dat het verschil vanuit mezelf maar zeker ook vanuit de ander serieus wordt geno- men. Dus met een geduldig kennis nemen van wat beiden precies willen zeggen. Kerkelijke verbondenheid Voor kardinaal Willebrands was het on- denkbaar deze verbondenheid met men- sen los te maken van zijn behoren tot de katholieke kerk, tot haar bron in de Schrift, haar traditie en haar concrete structuren. Het was zijn overtuiging dat geloof pas in gemeenschap tot volle bloei komt. Daaraan hield hij vast, ook wanneer er spanningen optraden. Die worden immers niet opgelost door het verbreken van de gemeenschap, maar alleen door ze zo ter kennis te nemen en uit te spre- ken, dat tegelijk de verbondenheid tot uitdrukking komt. Hij heeft voorgeleefd dat vreugde en geduld elkaar hier de hand geven. Uitzien naar de rijkdom van anderen Inzet voor oecumene kan soms de indruk wekken dat de grenzen van de eigen kerkelijke traditie worden verkend. Dat is niet onjuist, maar zoals aan het leven van kardinaal Willebrands afgelezen kan worden, leidt die aandacht voor grenzen niet naar de uitgang maar naar het hart. Openheid voor de rijkdom van anderen verrijkt het eigen hart. Vandaar dat Wille- brands in 1967 onderstreept dat er "geen ware oecumenische dialoog kan zijn zonder godsdienstvrijheid", dat hij zich telkens weer inzet voor een verbetering van de verhouding tot het jodendom, dat hij oproept tot katholieke herkenning van de reformatie en de anglicana, en niet op de laatste plaats dat hij streeft naar ver- steviging van de zusterlijke gemeenschap met de orthodoxe kerken. De Katholieke Vereniging voor Oecumene gedenkt in kardinaal Willebrands met dankbaarheid een voorganger op de weg van de oecumene. Ad Brants, voorzitter Reacties bij het overlijden van kardinaal Willebrands Het overlijden van kardinaal Johannes Willebrands leidde tot een grote stroom van reacties uit binnen- en buitenland. Kardinaal Willebrands werd alom geprezen vanwege zijn enorme betekenis voor de oecumene en de interreligieuze Paus Benedictus XVI Paus Benedictus XVI noemde kardinaal Willebrands in een condoleancetelegram aan kardinaal Simonis een ‘onvermoeiba- re herder in de dienst van het volk van God en de eenheid van de Kerk’. In een telegram aan kardinaal Walter Kasper dankt de paus God voor al het werk dat Willebrands heeft verricht voor de oecu- mene, ‘vanaf het begin van zijn priester- schap en op uitnemende wijze in de tijd na het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie’. Benedictus noemt Willebrands een ‘vurig bevorderaar van de oecumeni- sche verhoudingen’ (bron: katholiekneder- land.nl) . Kardinaal Kasper In zijn homilie bij de uitvaart sprak kardi- naal Kasper over de betekenis van het voorbeeld van de Goede Herder in het leven en werk van kardinaal Willebrands. ‘Geroepen door de Goede Herder en in zijn voetstappen, heeft kardinaal Wille- brands de Kerk van Jezus Christus ge- diend. Hij hoedde over de kudde van de Heer, kende iedereen bij naam en zorgde voor de mensen met wie hij in contact kwam, hij leidde hen met wijsheid en naastenliefde.’ Kardinaal Kasper haalde Willebrands motto als bisschop aan: Veritatem facientem in Caritate, ‘getuige- nis en uitleg geven van de waarheid van (Lees verder op p. 8)