Overeen 2006 17

Gezagvol en Gezagsgetrouw pio 6 Overeen, nr. 17, oktober 2006 in 1952 de Katholieke Conferentie voor Oecumenische Vragen voortkwam. Binnen deze Conferentie gaf Willebrands leiding aan een zogeheten Comité dat tussen augustus 1952 en augustus 1963 een negental bijeenkomsten belegde, waar - in een zekere beslotenheid, maar altijd met medeweten van de plaatselijke bisschop - over belangrijke oecumenische vraagstuk- ken werd gediscussieerd en ervaringen werden uitgewisseld over de oecumeni- sche situatie in de verschillende landen. Vanuit dit platform voor informatie-uitwis- seling, waaraan uiteindelijk door een tachtigtal vooraanstaande katholieke theologen uit verschillende, vooral West- Europese landen werd deelgenomen, werden in de loop van de jaren vijftig de eerste contacten gelegd tussen Rome en Genève, waar sedert 1948 het secretariaat van de Wereldraad van Kerken was geves- tigd. Het secretariaat van de Katholieke Confe- rentie dat onder leiding stond van Wille- brands, heeft tussen 1952 en 1963 ook De op 2 augustus 2006 in Denekamp overleden kardinaal Willebrands mag als een van de pioniers van de katholieke oecumene worden beschouwd. Tussen 1948 en 1998 heeft hij zich in uiteenlopen- de functies heel behoedzaam, maar tegelij- kertijd ook zeer vasthoudend ingezet om de Katholieke Kerk, eerst in Nederland en later in en vanuit Rome een oecumenisch profiel te geven. Zo heeft hij bijgedragen aan het herstel van de eenheid der christe- nen. Zelf heeft hij zijn rol altijd wat gerelati- veerd: de christelijke eenheid werd zijns inziens niet door mensen gemaakt, maar was een gave Gods, die door de mensen moest worden ontvangen. Jo Willebrands werd op 4 september 1909 geboren in Bovenkarspel (Noord-Holland) als eerste kind van Herman Willebrands en Aafje Kok. Zijn vader was boekhouder bij de plaatselijke groenteveiling en actief in het katholieke verenigingsleven ter plaatse. Zijn moeder had haar handen vol aan het grootbrengen van de in totaal negen kinderen die in het gezin werden geboren. Na zijn priesteropleiding, eerst bij de redemptoristen in Roermond en nadien op het kleinseminarie Hageveld in Heemstede en het grootseminarie Warmond van het bisdom Haarlem, werd Jo op 26 mei 1934 priester gewijd. Zijn bisschop, mgr. Aenge- nent, stuurde hem vervolgens naar Rome voor een voortgezette studie filosofie en geschiedenis van de theologie. In 1937 promoveerde hij aan het Angelicum ‘cum laude’ op een godsdienstfilosofisch proef- schrift over John Henry Newman. Kapelaan en docent Terug in Nederland werd Jo Willebrands kapelaan op het Amsterdams Begijnhof. Voor parochiezielzorg in de strikte zin van het woord was daar weinig gelegenheid. Willebrands verzorgde katecheselessen voor onderwijzers en conferenties voor collegae-priesters, gaf lezingen over New- man en legde - aanvankelijk overigens alleen studieuze - contacten met niet- katholieken. Zo raakte hij bevriend met de gereformeerde theoloog Gerrit Berkouwer, die hem in 1940 uitnodigde om aanwezig te zijn bij zijn inaugurale rede aan de Vrije Universiteit. Willebrands was er met zijn priesterboord een opmerkelijke verschij- ning. Van 1940 tot 1958 was Willebrands profes- sor in de filosofie op Warmond en vanaf 1945 ook directeur van het gelijknamige filosoficum. Als docent volgde hij de ge- baande paden. Hij gaf college aan de hand van Gredts Elementa Philosophiae, een toentertijd veel gebruikt handboek op de Nederlandse grootseminaria. Wel nuan- ceerde hij diens neoscholastieke kenleer door ook te putten uit het denken van de hem zo vertrouwde Newman. Voor de geschiedenis van de wijsbegeerte liet hij zijn studenten de Précis d’Histoire de la Philosophie van de assumptionist Fran- cois-Joseph Thonnard, een vurig aanhan- ger van een christelijke filosofie, bestude- ren. Sint Willibrord Vereniging Hoewel intellectueel zeer begaafd, am- bieerde Willebrands geen strikt weten- schappelijke loopbaan. In 1946 wees hij dan ook een aanbod van de Katholieke Universiteit van Nijmegen om daar wijsbe- geerte te komen doceren resoluut van de hand. Enige jaren later ging hij wel in op een verzoek om leiding te geven aan de ombouw van de Apologetische Vereniging Petrus Canisius tot de oecumenische Sint Willibrord Vereniging. Die beslissing luidde een omslag in zijn leven in. Als eerste voorzitter van deze vereniging (van 1 juni 1948 tot 15 september 1960) ontwikkelde hij zich geleidelijk aan tot een ‘homo oecumenicus’. Hij gaf leiding aan een groot aantal initiatieven die erop gericht waren de apologetische gesloten- heid van het Nederlandse katholicisme om te buigen tot een oecumenische openheid en zo de hereniging tussen katholieken en protestanten te bevorderen. Daartoe werd de nog steeds bestaande Willibrordzondag ingevoerd; verschenen in tijdschriften als Binnenlands Apostolaat en later Oecume- ne artikelen over oecumenische onderwer- pen en werd vanuit het bestuur van de vereniging veel energie gestoken in de oprichting van zogeheten gesprekskringen Rome-Reformatie, waarin vooral priesters en predikanten met elkaar in gesprek gingen over geloofszaken. Willebrands nam ook zelf aan enkele van deze kringen deel. Ten aanzien van deze en andere initiatieven trad Willebrands ook op als adviseur van de Nederlandse bisschoppen. Met zijn benoeming tot bisschoppelijk gedelegeerde voor het oecumenisch werk in Nederland op 1 augustus 1958 kreeg dit adviseurschap een meer officiële status. Oecumenische denktank Op 22 april 1950 werd Willebrands in de gelegenheid gesteld paus Pius XII per- soonlijk te informeren over hetgeen in Nederland inmiddels op oecumenisch gebied was bereikt. Hij liet doorschemeren hoe belangrijk persoonlijke contacten waren, wanneer het erom ging de hereni- ging te bevorderen. Daarbij dacht hij niet alleen aan contacten tussen katholieken en protestanten, maar ook aan gesprekken tussen katholieken onderling. In het ene land was men nu eenmaal verder dan in het andere. Wellicht heeft hij uit de welwil- lende reactie van de paus de conclusie getrokken dat hij nu aan de doelstelling van de Sint Willibrord Vereniging een verbre- ding kon geven. Hij startte met medebestuurslid Frans Thijssen een internationaal project, waaruit