Overeen 2006 15

6 Overeen, nr. 15, januari 2006 In de Koptische eucharistie wordt altijd een gebed gebeden voor een van de drie seizoenen. Men vraagt Gods zegen over de zaaitijd, de oogsttijd of de tijd dat de Nijl óverstroomt en haar vruchtbare slib op de akkers laat bezinken. Die indeling van het jaar in drie seizoenen vinden we al terug in de 13e eeuw vC. De Nijl is sinds mensen- heugenis Egyptes levensader. Dat haar golfslag tot op heden doorklinkt in de Koptische liturgie, geeft aan hoezeer de Koptische spiritualiteit er een is op het ritme van het land. Maar in haar klinkt ook door dat christenen hier hun vaderland niet hebben. Men zegt wel eens dat de Koptische spiritualiteit in belangrijke mate wordt bepaald door het halsreikend uitzien naar de komst van het Rijk Gods. Het ritme van de ‘eeuwigheid’ of minstens van het verlangen daarnaar. In het Nieuwe Testament is vooral de Open- baring van Johannes (Apokalyps) een boek dat dit verlangen ademt. De Koptische Kerk heeft in de Goede Week een dienst die exclusief gewijd is aan het integraal voorlezen van de Apokalyps. Ook de oude Koptische buitenbijbelse apokalypsen zouden wel eens deze bijzondere trek van het Koptische christendom kunnen onder- steunen. In de beeldende kunst van verle- den én heden vinden we vaak scènes uit de Openbaring, bijvoorbeeld de troon van God en de bruiloft van het Lam (Apocalyps 4-6). Teksten van sacramenten en getijden- gebed hebben een duidelijk ‘eschatolo- gisch’ karakter. En last but not least is het monnikendom, dat in Egypte zijn oor- sprong vindt en sinds 50 jaar in de Kopti- sche Kerk een belangrijke heropleving doormaakt, altijd sterk gekenmerkt ge- weest door het halsreikend uitzien naar de komst van Gods wereld. Het ziet zichzelf als anticipatie daarvan. Oude Egyptenaren De Kopten kennen een bewogen geschie- denis. Sinds de 1e eeuw zijn er Egyptische christenen. De Kopten beschouwen zich als nakomelingen van de oude Egyptena- ren, die ooit christen werden. Na de komst van de islam rond 640 schrompelt in een proces van eeuwen de Koptische meerder- heid (95%) van Egypte in tot enkele pro- centen in de 19e eeuw. De Kopten zijn dan vooral te vinden op het platteland. Vanaf ongeveer 1800 maakt Egypte een moderniseringsproces door. Kort daarna ontwaakt, onder leiding van enkele zeer voortvarende 19e-eeuwse patriarchen, de Koptische Kerk uit haar Doornroosje slaap en maakt zowel religieus als maatschappe- lijk een renaissance door. De Kopten verwerven gelijke burgerrechten en bestrij- den met hun islamitische landgenoten zij aan zij de Britse overheersing (1882-1922). Kopten nemen volop deel aan de politiek. Minder ruimte Tijdens Nassers seculiere bewind (1952/’54-1970) tekenen zich de eerste moeilijkheden voor de Kopten af. Rijkere Kopten worden getroffen door landonteige- ningen en verlaten Egypte. Wetgeving die op papier geen rekening meer houdt met of je christen of moslim bent, werkt in de praktijk negatief uit voor de kerk. Bepaalde ruimte die de Kopten nog bezaten als religieuze organisatie, wordt hun steeds meer ontnomen. De tweederangs positie die de Kopten stilzwijgend hadden behou- den, komt weer op onder Sadat (1970- 1981). Op het laatst van zijn regering haalt deze fel uit naar de Kopten. Ondertussen heeft het moslimfundamentalisme, hoezeer ook een minderheid in de Egyptische islam, de samenleving in belangrijke mate weten te doordesemen. Dit schept voor de Egyp- tische christenen een ongunstig klimaat. De Koptische emigratie wordt weer opgepakt. Vanwege ‘s lands erbarmelijke economie trekken überhaupt veel Egyptenaren naar elders, maar onder hen die naar het Westen gaan is het aantal Kopten verhoudingsge- wijs hoog. Traditie en de actualiteit Al die tijd maakte Egypte een schrikbarend urbaniseringsproces door. Caïro en Alexan- drië zijn uitpuilende metropolen geworden, waarbij Amsterdam wat inwonertal betreft povertjes afsteekt. Kopten vindt men vooral in de beroepen die in het kielzog van de modernisering aan belang hadden gewon- nen: artsen, apothekers, ingenieurs, zaken- lui en journalisten. Maar Egypte bleef in belangrijke mate agrarisch. In plaats van urbanisering van het platteland - de stad dringt door in agrarische regio’s - vindt in de voorsteden ook een omgekeerd proces plaats: de ‘ruralisering’ van de stad. Hele groepen trekken van het platteland naar de steden voor meer emplooi en zetten daar hun landelijke leefwijze door. Onder hen bevindt zich ook een groot aantal Kopten. Deze Egyptische werkelijkheid van urbani- satie en ruralisering, emancipatie en discri- minatie, economische stagnatie en emigra- tie vormt de context van de Koptische Kerk, die zelf in de spanning staat van traditie en de eisen van de tijd. In deze spanning heeft haar spiritualiteit vorm gekregen. Ze ademt mee op het ritme van het land en dat van haar gelovigen. Een boeiende vraag is in hoeverre de eschatologische trek van het Koptisch christendom werd gevoed door de soms moeilijke omstandigheden gedurende zijn geschiedenis. Met andere woorden: of het ritme van de tijd en dat van de eeuwigheid hier niet samenkomen. Feit is dat Kopten veel inspiratie putten uit hun christelijk geloof. De Koptisch-orthodoxe geloofsge- meenschap heeft een zeer vitale spirituali- teit, gedragen door de vele kerkelijke activiteiten van zijn gelovigen en leiders. Men houdt in moeilijke levenssituaties de rug recht en gaat ondanks alles met een aanstekelijke blijmoedigheid en humor door het leven. Misschien is dat wel een antici- peren op het Rijk Gods bij uitstek. Behalve dat de Kopten in Egypte een belangrijke minderheid van 10% vormen, zijn ze ook uitgewaaierd over de wereld en hebben daar hun kerkelijk leven opgezet. Nog steeds klinkt het ritme van de Nijl door tot in hun liturgie, maar voor de heden- daagse Kopt is heel de wereld inmiddels een figuurlijke Nijldelta geworden. Leo van Leijsen Medewerker Oosterse Kerken Op de golfslag van de Nijl, op het ritme van tijd en eeuwigheid In 2006 stelt de Katholieke Vereniging voor Oecumene de Koptisch-orthodoxe Kerk van Egypte centraal, met name op de Zondag voor de Oosterse Kerken op 14 mei. Hieronder een korte karakterschets van de kerk die einde vorig jaar haar twintigja- rig bestaan in ons land vierde en toetrad tot de Raad van Kerken in Nederland. Oud Koptisch fresco uit Egyptisch woestijn- klooster, Tronende Christus (Apok 4). Verwaardig U, o Heer, om de wateren der rivieren dit jaar te zegenen. Voor het wassen van de wateren der rivieren dit jaar; dat Christus onze God ze moge zegenen, ze overvloedig moge maken en het aangezicht van de aarde vreugde mag schenken, dat Hij aan de mensen voedsel moge geven, het vee beschermen en ons onze zonden vergeven mag, bidden wij de Heer. Kyrie eleison. [12 Paoni (19 juni) - 9 paopi (20 oktober)]