Overeen 2004 10

6 Overeen, nr. 10, april 2004 De oud-hoogleraar aan de universiteit van Nijmegen en priester is inmiddels nege- nentachtig jaar. In zijn vlot geschreven en prettig leesbare terugblik neemt hij geen blad voor de mond. Hij is een man van vergezichten en synthese, maar ook van grote directheid. In dit boek weet hij zijn eigen levensgeschiedenis – het hervorm- de milieu waaruit hij voortgekomen is, de weg naar de oecumene en de catholica – op een boeiende manier te verbinden met de grote geschiedenis van de westerse beschaving, de geschiedenis van het christendom én de roeping van Israël. Beide trouw De titel van het boek ‘Van protes- tant katholiek geworden en beide trouw gebleven’ klinkt, zoals anderen al hebben opgemerkt, nogal stroef, maar geeft wel de teneur van het boek goed weer. Van der Linde groeide op in Utrecht in een kinderrijk hervormd gezin. Hij schrijft met veel liefde over zijn ouders, “die christen waren naar de geest van die tijd, eenvoudig, maar bewust.” Zijn ouders gaven hem van kindsbeen af drie belangrijke dingen mee: geloof, cultuur en ethos. De Tweede Wereldoorlog, die hij als theologiestudent en vanaf 1944 als predikant meemaakte, betekende een diepe inbreuk op zijn leven. “Het waren jaren die nooit meer uit je herinnering gaan.” Na de oorlog werpt Van der Linde zich al snel op de oecumene. Zijn dissertatie is gewijd aan ‘Rome en una sancta’. Hij maakt de oprichtingsver- gadering van de Wereldraad van Kerken in Amsterdam mee en wordt na zijn promotie studiesecretaris van de eerste Oecumeni- sche Raad die onder voorzitterschap stond van Berkelbach van der Sprenkel. Catholiciteit De studie van de Katholieke Kerk bracht in hem een ingrijpend veranderingsproces teweeg. “De katholiciteit greep mij aan,” schrijft hij. Het hele proces van de over- gang duurde in totaal zestien jaar. En zeven jaar daarna, in 1967, wordt hij door mgr. Bluyssen tot priester gewijd. De overgang van een getalenteerde theoloog en predikant van de Hervormde Kerk naar de Katholieke Kerk was in die periode ‘Meervoudige loyaliteit’ Henk van der Linde over zijn leven in de oecumene Het enthousiasme van de eerste generatie oecumenici voor de eenheid van de Kerk en het heil van mens en wereld dateert uit de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw. In onze dagen klinkt het als een verre echo. Bijna weggestorven, verborgen in de schoot van de geschiedenis en onbekend bij jongere generaties. Wie geïnteresseerd is in de ervaringen en de lessen die de eerste generatie op haar zoektocht in de oecumene heeft opgedaan, leze de terugblik die Henk van der Linde onlangs publiceerde over zijn leven in de oecumene. geen kleinigheid. Het leidde onder andere tot een breuk met zijn leermeester Berkel- bach van der Sprenkel. Van een afscheid van de hervormde gemeente van Middel- burg, waaraan hij zeven jaren verbonden was geweest, kon geen sprake zijn. Terug- geworpen op zichzelf en zijn gezin moest hij een nieuwe start maken. Mede dankzij de steun van enkele katholieke vrienden, zoals J. Willebrands en F. Thijssen, slaag- de hij daarin. Oecumene Aan de theologische faculteit van Nijme- gen kreeg Van der Linde met zijn passie voor de catholica en de oecumene een leeropdracht. Als hoogleraar zette hij een hele generatie van katholieke theologen op het spoor van de oecumene. In die tijd werkte hij als redacteur enthousiast mee aan het tijdschrift Kosmos en Oecumene van de Sint Willibrord Vereniging. Kenmerkend voor Van der Linde is dat hij bij zijn overgang van de Hervormde naar de Katholieke Kerk niet in een antiprotes- tantse kramp terechtkwam. Weliswaar blijft hij gedecideerd bij zijn opvatting dat de ‘zogenoemde Reformatie’ een mislukte poging is om de kerk op orde te brengen. Hij schrijft kritisch over Calvijn, vindt de gereformeerde eredienst te schraal en wijst op de veelheid van denominaties. Maar tegelijkertijd is het vele goede dat hij van thuis uit heeft meegekregen, zoals de liefde voor de psalmen, en waaraan hij veel innerlijke kracht ontleent, hem dier- baar en onopgeefbaar. Zijn relaas over de verzoening met de gemeente in Middel- burg waar hij vanaf 1981 weer tweemaal per jaar preekte, maakt duidelijk hoezeer hij in zijn hart naar de verzoening der kerken heeft verlangd. Verlangen naar eenheid Dat verlangen werd binnen de Katholieke Kerk maar gedeeltelijk vervuld. Zo enthou- siast als Van der Linde schrijft over paus Johannes XXIII, zo kritisch is hij over het ‘papaat’ van paus Johannes Paulus II. “JP II is regressie, restauratie,” schrijft hij, hoewel hij de grote betekenis van paus Johannes Paulus II in de confrontatie met het communisme in het oosten van Euro- pa onderschrijft. Maar met de theologische uitgangspunten van de huidige paus en de wijze waarop het pausdom functioneert heeft hij grote moeite. Ook hier ligt een aanknopingspunt voor de onderbouwing van zijn dubbele loyaliteit. “We hebben beide nodig,” schrijft hij, “de katholiciteit voor de volheid, de groei in alomvat- tendheid én het protestantse als kritisch principe in die groei en als gedurige correctie van de corruptie door de macht.” Het streven naar eenheid en het samen optrekken van christenen is bovendien geen doel in zich, maar staat in een veel wijder perspectief van de relatie tussen het oude Godsvolk Israël en de Kerk. Op de vraag naar de diepste intentie van de oecu- menische beweging past vol- gens hem slechts één antwoord: “de intentie is toch deze dat de ene christenheid als het Volk van God vanuit Jezus, naast het oude Godsvolk Israël, mens en wereld de weg moet wijzen naar het vol en volwaardig mens en samenle- ving zijn op een uitgroeiende aarde, vanuit een geloof dat meer is dan religie alleen.” Aan die grondintentie is het leven van Henk van der Linde gewijd. Wijs gewor- den door de ups en downs van het leven en bewust van de menselijke beperktheid, getuigt zijn autobiografische schets van een groot Godsvertrouwen. Daar ligt de basis voor de innerlijke rust én de hoop dat de weg van de oecumene tot voltooi- ing zal leiden. Geert van Dartel Van protestant katholiek geworden en beide trouw gebleven – Een terugblik door Henk van der Linde, Damon ISBN 9055734969, € 14,90 De twee kerken van Beek. De kleine Bartholomeus is protestants, de grote Bartholomeus is rooms-katholiek. Foto van de omslag van het boek van Van der Linde. Fotograaf: A. Adams.