Pokrof 10 Homo Liturgus De bekendste Russische religieuze denkers kwamen van buiten het systeem, hadden geen officiële theologische opleiding gehad. Florenskij, of Florensky zo men wil, maakt daar weer een uitzondering op. Hij werd geboren in een dorp in Azerbajdzjan, zijn vader was ingenieur, zijn moeder van een oude Armeense familie en artistiek. Gymnasium deed hij in Tbilisi. De landsgrenzen waren kennelijk nog vloeiend. Hij studeerde wis- en natuurkunde in Moskou, daarna theologie aan de Geestelijke Academie. Hij hield zich vaak op in de kringen van symbolistische dichters en denkers, kende mensen als Belyj, Brjusov en Bal’mont. In 1911 werd hij priester. Geestelijke én wetenschapper Vanwege zijn wetenschappelijke verdiensten maakte hij geen deel uit van de groep intellectuelen die in 1922 het land werd uitgezet. Zijn leven lang bleef hij geestelijke én wetenschapper. Tot het einde gaf hij zijn colleges fysica in soutane en met borstkruis, een openlijk christen-zijn dat gaandeweg riskant werd. Zijn sterfjaar, 1937, doet het vermoeden: hij bracht, verdacht van misdadige samenzwering, jaren gevangenschap door in Solovki, en werd daarna naar Leningrad gebracht, waar hij werd geëxecuteerd. De Leonardo da Vinci werd hij genoemd, vanwege de vele terreinen waarop hij thuis was: theologie, filosofie, geschiedenis, biologie, wis- en natuurkunde, en niet als veelzijdig amateur, maar, zei men, voortdurend als specialist. Hij heeft Bulgakov gekend. Bekend is het schilderij van Michail Nesterov, in de Tretjakovgalerij in Moskou, van de beide filosofen, lopend door een park, ernstig in gesprek. Het kan ons bekend voorkomen: de Russische denker die zich in de wetenschap heeft verdiept, zelf wetenschapper is, en dan tot de slotsom komt dat de ratio tekortschiet, vaak na een geestelijke crisis. We zien het allemaal bij Florenskij. Maar de manier waarop dit zich bij hem voltrekt is interessant. Hij sluit aan bij Kant, die antinomieën, tegenspraken benoemt die de rede niet kan oplossen. Zijn tijd en ruimte oneindig of niet? Zijn atomen oneindig deelbaar of niet? Worden we geregeerd door causaliteit, of zijn we vrij? Is er noodzaak in de kosmos? Voor elke term zijn er argumenten, een oplossing is er niet. Kant besluit hieruit dat dit soort metafysische problemen buiten de rede vallen, en wijst daarom de speculatieve metafysica af. We moeten ze maar terugbrengen tot enige morele kwesties, en verder leven alsof er een God bestaat, die zorgt voor beloning of straf. Vanaf dit punt gaat Florenskij verder. Het begrip ‘antinomie’ komt vaak bij hem voor. De waarheid is antinomisch, bestaat uit tegenstellingen die het verstand niet kan oplossen. Dit waarborgt misschien onze vrijheid. Want stel je voor dat alles op den duur Pavel Florenskij. (Foto: Wikiwand) “De grootste orthodoxe denker” wordt hij genoemd, en: “Ruslands onbekende Leonardo da Vinci”. Het gaat over de Russische theoloog Pavel Florenskij (1882 - 1937).
RkJQdWJsaXNoZXIy MzgxMzI=