Jaargang 67 Nummer 5

Pokrof 4 aanwezigheid hiervan is niet geoorloofd in de islamitische eredienst. Turkije heeft beloofd te zoeken naar een oplossing, bijvoorbeeld dat de afbeeldingen tijdens de eredienst door gordij- nen of anderszins bedekt zouden worden. De kerk blijft open voor bezoekers zoals alle mos- keeën in Istanboel. De betekenis vandeAya Sofya voor Turksemoslims De Aya Sophia was eerst de keizerlijke kathe- draal van het Oost-Romeinse keizerrijk. In 1453 wordt Istanboel veroverd door de Os- maanse sultan Fatih Mehmed II. Hij neemt als sultan de titel Romeins Keizer over. Deze titel werd door niemand, door geen enkele Europese vorst – de Habsburgers! – erkend, behalve door de patriarch van Constantinopel. Mehmed zag zijn rijk als een voortzetting van het Oost-Ro- meinse rijk! En inderdaad, zo moet je zeggen, is de continuïteit tussen het Oost-Romeinse en het Osmaanse rijk veel groter dan die tussen het West-Romeinse rijk, gevallen in 476, en de Habsburgers! De Aya Sofya wordt heel conse- quent overgenomen als keizerlijkemoskee. De kerk kreeg het uiterlijk van een moskee door er vier minaretten omheen te plaatsen. Het interieur van de kerk werd geschikt ge- maakt voor het islamitisch gebed door alle af- beeldingen, mozaïeken en schilderingen over te kalken. Deze keizerlijke moskee bepaalt ver- volgens voorgoed de architectuur van de mos- kee, met name in Turkije. De oudemiddeleeuw- se Seltsjoek-architectuur, nog verwant aan de Armeense, wordt grotendeels verlaten ten gun- ste van de nieuwe Osmaanse architectuur. Ie- der dorp in Turkije heeft zodoende in zijn eigen moskeetje met koepel een kleine Aya Sofya in zijn midden. De symboolwaarde van de Aya Sofya is ontzet- tend groot. Ze vertegen- woordigt voor de Turken de grandeur van het Os- maanse rijk, dat wil zeg- gen van hun eigen voorge- schiedenis. De sultan was vervolgens ook kalief van alle gelovigen van het rijk. Dat straalt natuurlijk ook af op zijn moskee. In die zin is ze voor traditionele Turken ook van religieuze waarde. Op zich genomen heeft de Aya Sofya, islamitisch gezien, geen bijzondere religieuze waarde. Ze is niet te vergelijken met de Koepelmoskee van Jeruzalemen al helemaal niet met de heiligdommen van Mekka en Medi- na. De Arabieren zullen de Turken daar fijntjes opwijzen DeAya Sofya verloren: demoslims bedrogendoorAtatürk? Het Osmaanse rijk raakte verzeild in de Eerste Wereldoorlog die het ging verliezen. Het was het vooruitblikkende genie van de generaal Mustafa Kemal, die later de eretitel Atatürk ‘vader van de Turken’ kreeg, die van het Os- maanse rijk te redden wist wat er te redden viel en dit kon omsmeden tot de moderne nationale staat Turkije. Hij wist dat het oude Osmaanse rijk in zijn geheel niet meer te herstellenwas en maakte daarom de overgang naar een moderne nationale staat. In die overgang zit een funda- mentele dubbelheid. Hij mobiliseert het Turkse volk in naam van de islam tegen de vreemde be- zetters: Fransen, Britten, Italianen en met na- me de Grieken. Het motto is: Wij gaan samen de sultan/kalief uit de handen van de Britten redden! Anderzijds voert hij, nadat de oorlog gewonnen is en Turkije bij het Verdrag van Lau- sanne in 1923 een nieuwe onafhankelijke na- tionale staat is geworden, een moderniserings- programma door, waarop de traditionele moslims totaal niet gerekend hadden. Een se- cularisering, waarin voor de islam bijna geen plaats meer lijkt te zijn. De sultan/kalief, waar- Aya Sofya (Foto: Gerrit Steunebrink)