Jaargang 67 Nummer 4

Pokrof 14 brood en zout, maar niet het bloed van christenen.” Ivan IV, die zich waarschijnlijk niet realiseert dat Nicolaas de lokale heilige is, beveelt om Nicolaas gevangen te nemen. Het opstaan tegen Ivan IV is inderdaad wel een ietwat ‘gekke’ daad te noemen. Immers, zoals eerder benoemd, is het beleid van Ivan IV vanaf de jaren 1560’ gekenmerkt door een aanzienlijke hoeveelheid oorlogen, martelingen en terreur. Desalniettemin is het Nicolaas – ondanks zijn ietwat voorbarige, ‘gekke’ actie – gelukt om zich op tijd te verwijderen en daarmee uit de greep van de tsaar te blijven. In de Drievuldigheidskathedraal (Svjato-Troitskij kafe- dral’nyj sobor) van Pskov woont Ivan IV een dienst bij, waarna hij graag een zegening wil ontvangen van Nicolaas. Aldaar voorspelt Nicolaas dat het beste paard van Ivan IV zou komen te overlijden indien de tsaar niet zou stoppen met het moorden in de stad en het plunderen van Gods kerken. Natuurlijk is het niet verwonderlijk dat de nogal koppige tsaar niet luistert naar Nicolaas, maar besluit de klok uit Pskov’s Drievuldigheidskathedraal te verwijderen. Nadien nodigt Nicolaas de tsaar uit in zijn cel onder de kerktoren. Bij aankomst stelt Nicolaas tegen de tsaar: “Kom binnen, drink water met ons, er is geen reden om het niet te nemen.” De tsaar krijgt ook een rauw stuk vlees aangeboden van Nicolaas, waarop de tsaar antwoordt: “Ik ben een christen en nuttig geen vlees tijdens de vastentijd.” Nicolaas reageert: “Maar u drinkt wel mensenbloed.” Ivans vertrek uit Pskov Ietwat terneergeslagen door de ontmoeting besluit Ivan IV om de stad te verlaten. Een lid van Ivan IV’s opritsjniki stelt dat: “De machtige tiran … vertrokken, verslagen en beschaamd, ver- dreven als door een vijand [aangericht]. Zo, een waardeloze bedelaar schrok en verdreef de tsaar met zijn veelheid aan duizenden soldaten.” Natuurlijk zal angst een belangrijke rol hebben gespeeld, maar tegelijkertijd moet Ivan IV’s ontzag voor de kerk niet vergeten worden. Immers, er bestaan verschillende bronnen die duidelijk stellen dat Ivan IV een zeer godsdien- stig man is, die vooral nadruk legt op het goddelijke recht om als keizer gezalfd door God over Rusland te regeren. Het is aannemelijk dat Ivan IV’s angst voor Nicolaas’ profetie – en daarmee indirect de toorn van God – heeft bijgedragen aan het vertrek uit Pskov. Nicolaas de Gek als heilige Op 28 februari 1576 is Nicolaas begraven in de Drievuldigheidskathedraal van Pskov nadat hij de stad gered heeft, waarmee hij eenzelfde eer geniet als prinsen en bisschoppen. De lokale heiligenverering van Nicolaas begint in 1581 nadat de stad is aangevallen door de soldaten van de koning van Polen en grootvorst van Litouwen, Stephen Báthory (1533-1586). De heilige maagd Maria en enkele andere heiligen van Pskov, zoals Nicolaas, verschenen aan de lokale smid Dorotheüs. Tot op de dag van vandaag zijn de relikwieën van Nicolaas Salos van Pskov te vereren in de Drievuldigheidskathedraal. Hij is duidelijk “…een heilige ‘gek’ in levende lijve, …die een inwoner van het heilige Jeruzalem is geworden” (uit het troparion van Nikolaas Salos) [… door het] “transformeren van de wilde gedachten van de tsaar in genade” (uit het kontakion van Nikolaas Salos). Nick Pouls