Jaargang 67 Nummer 4

Pokrof 13 Goed gelovig? M enig individu heeft zichzelf tot profeet verklaard op basis van verrichte wonderen, godsdienstige visioenen, helende gaven of machtsuitbreiding. In de zestiende eeuw verklaart onder andere Nicolaas Salos zichzelf tot profeet in Pskov, een stad in het westen van Rusland nabij de Estische grens. Volgens de overlevering heeft Nicolaas wonderen verricht en een visioen van God gekregen, waarna hij zichzelf tot profeet uit heeft geroepen. Hoewel de inwoners van Pskov Nicolaas aanduiden als mikula Nikola, ‘Nicolaas, de gek’, lijkt het aannemelijk dat de inwoners hem wel als een heilige beschouwen. Dit speelt zich af tij- dens het welbekende bewind van tsaar Ivan IV (1530-1584), bijgenaamd Ivan de Verschikkelijke (Iván Gróznyj). In de beginperiode van Ivan IV’s keizerlijke beleid zijn er vele hervormingen doorgevoerd die de stabiliteit van het keizerrijk hebben bevorderd, maar gaandeweg de periode 1560 vindt er een omslag plaats. Deze periode is niet de geschiedenisboeken ingegaan als vredelievend. Met ijzeren hand, gedreven door woede-uitbarstingen en paranoia, regeert Ivan IV over het keizer- rijk dankzij zijn zogeheten oprítsjníki , ofwel ‘staatspolitie’. Daarmee weet Ivan IV zijn politieke tegenstanders te vervolgen en controle uit te oefenen over de verschillende lagen van de bevolking. Dit korte artikel zal zich richten op hoe Nicolaas Ivan IV tot inkeer weet te brengen en daarmee de stad Pskov van de ondergang weet te redden. Belegering van Pskov Nadat Ivan IV een nederlaag heeft geleden in februari 1570 tegen de stad Novgorod richt de tsaar zich op Pskov. De tsaar beschuldigt de inwoners van Pskov van verraad en besluit tot de deportatie van enkele notabelen naar Moskou. Een verhaal waar de bekende Russische com- ponist Nikolai Rimski-Korsakov (1844-1908) in 1872 een opera aan wijdt op basis van het libretto van Lev Mei (1822-1862), getiteld Pskovitjánka (‘De dienstmeid van Pskov’). De con- temporaine bronnen over de geschiedenis van Pskov, zoals de Psovskie letopisi (‘Pskov kro- nieken’), die de geschiedenis van de vijftiende tot en met de zeventiende eeuw beschrijft, laten zien dat Ivan IV vooral uit is op bloedvergieten. Het is niet onwaarschijnlijk dat de sta- biele economische positie van Pskov daar een rol in heeft gespeeld. De stad is immers vanaf de veertiende eeuw een soeverein gebied, erkend door Novgorod in 1348. Mede door de goede connecties met de Hanze is Pskov een brug tussen Rusland en andere delen van Europa. Dat Ivan IV de macht wil grijpen in zo’n welvarende stad, die gesteund wordt door Novgorod, is niet verwonderlijk. Nicolaas tegen Ivan de Verschrikkelijke Op de eerste zaterdag van de vastentijd krijgt de stad dan ook te maken met de moordlust van Ivan IV. De inwoners van Pskov, levend in angst voor Ivan IV’s bewind, besluiten de straat op te gaan en al knielend voor hun huizen brood en zout aan te bieden aan de tsaar. Op een van de straten rent Nicolaas de tsaar tegemoet en roept: “Ivanoesjko, Ivanoesjko, eet ons