Jaargang 66 Nummer 5

Pokrof 4 schoenen. Ze vonden het een beminnelijke folklore, sommige pubers vonden het wat genant, maar de gulle kindervriend werd er niet in herkend. Die rol is in Rusland weggelegd voor Grootvader Vorst, Ded Moroz , ooit een mythische figuur die de winter personifieerde, en die later als een soort Santa Claus werd ingevoerd. Hij heeft een lange magische staf en een witte baard en komt in een slee met drie rendieren ervoor uit de tajga. De cadeaus worden op 31 december rondgebracht. De Russische Sint heeft meer allure – hij beschermt heel Rusland. Zijn naam bestaat uit de Griekse woorden nikè (overwinning) en laos (volk); de jongens worden vaak naar hem vernoemd. En dan noemen we de duizenden kerken met zijn naam, reizigers in vroegere eeuwen verbaasden zich er al over, en de rijke iconografie. ‘Nicolaas deWonderdoener’ is het, in de kerk spreken we van Nikola. We kennen het populaire verhaal over Cassianus en Nicolaas. Beide heiligen komen aan bij de hemelpoort, Cassianus in smetteloos wit gewaad, en Nicolaas bemodderd en stinkend doordat hij onderweg een boer met zijn kar heeft geholpen. Nicolaas wordt met groter eer in de hemel ontvangen - uit het vuil en de stank blijkt een hogere heiligheid. Hij heeft zijn plaats in de Tsjet’i- Minéi , de per maand geordende verzameling heiligenlevens, de basis van de Russische heiligenverering. En ook hier weer: wonderverhalen. Het ons bekende verhaal over de goudstukken die een arme vader van hem krijgt zodat zijn dochters kunnen trouwen, staat erin. En verder grijpt de heilige nog al eens in als het volk door lokale despoten of rondtrekkende legerleiders wordt gekoeioneerd, of als onschuldigen dreigen te worden veroordeeld. Ook is hij de redder van door storm bedreigde schepen, en is zo de patroon van de zeevarenden. Zeelieden hadden vaak een Nicolaas-icoon aan boord. Iconen Dit brengt ons op de iconografie. Vaak staat hij frontaal en ten halve lijve afgebeeld, met in de linkerhand een Evangelieboek; met de andere hand maakt hij een zegenend gebaar, een compositie geïnspireerd op die van de Christus Pantocrator, wat wijst op het belang van deze heilige. Verder is hij gekleed in liturgisch bisschopsgewaad, en vaak zie je Christus en Maria in linker- en rechterbovenhoek. De Nicolaasverering stamt mogelijk uit de zesde eeuw, toen keizer Justinianus een aan hem toegewijde kerk liet bouwen, die dan bij de val van Constantinopel weer werd verwoest. Vanuit Byzantium verspreidde de verering zich over Rusland, en via de Hanze-kooplieden vond de heilige zijn weg elders in Europa. De Nicolaas-iconen zijn er in verschillende typen. De bekendste is die van Mozjajsk – genoemd naar de stad die in de 14 e eeuw door de Tataren werd belegerd. Het volk verzamelde zich in de Nicolaaskerk en bad om een wonder. En ja, de heilige verscheen vliegend door de lucht – de Tataren raakten in verwarring en sloegen op de vlucht. De Nicolaas vanMozjajsk heeft in dit verband een zwaard in de rechterhand, bijna als aartsengel, als verdediger van de stad, en bij uitbreiding als verdediger van het christelijke geloof. We noemen ook de Nicolaas van Lipno. De grootvorst van Kiev was in 1113 ernstig ziek en genas door het kussen van de Nicolaasicoon, die vanaf het naburige eilandje Lipno naar hem toe was gebracht. De Nicolaas van Zarajsk is genoemd naar de stad waarheen de icoon in 1225 werd gebracht en onderweg voor vele wonderen zorgde. Toen Napoleon Moskou verliet, liet hij de poorttoren opblazen, maar het beeld van Nicolaas bleef ongedeerd. We kennen de iconen waarop een heilige centraal staat, en de scènes uit zijn of haar leven die rondom staan afgebeeld: de Vita. Op de Nicolaasiconen zien we meestal: zijn geboorte en doop, zijn opleiding, de wijdingen tot diaken en bisschop, zijn verschijning in de droom aan keizer Constantijn, de verlossing van drie gevangenen, de redding van schippers op zee en zijn begrafenis. Over de droom van Constantijn: drie veldheren werden vals beschuldigd, en Nicolaas wist door zijn verschijning hun vrijlating te bewerkstelligen. Het zal duidelijk zijn: de heilige leeft voort, en niet vanwege historische feiten, want die zijn er bijna niet. Hij leeft voort in de legenden. Je kunt je er van alles bij voorstellen: gelovige Russen in vroegere eeuwen die elkaar fantas- tische en vrome verhalen vertelden; het stemt tot mijmeren. Remizov We komen zo op het terrein van de Russische schrijver Aleksej Rémizov (klemtoon op de e), levend van 1877 tot 1957. In de lijn van Dostojevskij schreef hij realistisch/fantasti- sche romans over de ellende van het Russische volk, in een wereld die volgens hem door de