Jaargang 66 Nummer 5

Pokrof 2 0 nationalisme, en staat een sterke staat voor, terwijl het de instituties aanvalt. Maar de methoden van Rusland werken, en de Staat slaagt erin mensen met verschillende over- tuigingen te mobiliseren tot actie tegen de gangbare democratische wereldorde. Omdat de Russische Staat ideologieën propageert die onderling onverenigbaar zijn, hoeft deze geen ervan officieel te onderschrijven. Het is eerder zo dat de Staat ze op een compleet utilitaire manier kan gebruiken om zijn ideeën uit te dragen. Rusland benadert de Orthodoxe Kerk op dezelfde utilitaire manier. Voor het politieke systeem in Rusland is de Orthodoxie slechts een andere ideologie, die op dezelfde manier gebruikt kan worden als conservatisme, libertaire ideeën, nationalisme, en zo voort. De Russische politieke leiders geloven niet in theologie, zoals ze evenmin geloven in welke ideologie ook die ze zeggen voor te staan. Nauwkeuriger gezegd, de Russische leiders accepteren de orthodoxe christenheid zoals ze het beste uitkomt, op een manier die ik “politieke orthodoxie” noem, orthodoxie waar- mee politieke doelen moeten worden bereikt. Dit soort “religie” was in de sovjet- periode gangbaar. Tegenwoordig, nu de Rus- sische leiders persoon- lijke sympathieën en spiri- tuele ervaringen met reli- gieuze ideeën mogen heb- ben, gebruiken ze Kerk en religie voor hun poli tieke doeleinden. Vertegenwoordigers van de regering nemen deel aan religieuze plechtig- heden, maken bijvoor- beeld een reisje naar de Athos, het monastieke centrum van Griekenland, om de aandacht af te leiden van de kleptocratie die ze overal in de voormalige Sovjet-Unie hebben aangericht. Post- sovjet kleptocraten ge- bruiken op die manier de Kerk als substituut voor de communistische ideologie. De nieuwe quasi sovjet-ideologie, die wordt uitgedrukt door orthodoxe symbolen en theologie, helpt de Russische staat de samenleving in toom te houden. Ook maakt het Russische regime gebruik van de Kerk om zijn interventie in Oekraïne te rechtvaardigen. Voor het Rus- sische politieke regime is de Kerk soft power tegen het westen, bij voorbeeld om tegen westerse sancties te lobbyen. Wat moeten we denken van de Orthodoxe Kerk? Is die ook slachtoffer van het Russische utilitarisme? Jammer genoeg gebruikt de Orthodoxe Kerk de Staat op dezelfde manier als ze gebruikt wordt door de Staat. De Kerk heeft de middelen nodig die de Staat haar kan verschaffen, en verhandelt haar eigen be- zittingen om aan die middelen te komen. En het meest waardevolle dat de Kerk heeft te bieden is haar invloed op individuele personen. Daarom worden Russische wapens en ge- vangenissen vaak door orthodoxe priesters gezegend, en wordt de Staat in hun preken openlijk gesteund. De Kerk ontwikkelt en presenteert aan haar gemeenschappen ook een ideologie die van de Staat uitgaat. Bijvoorbeeld, het algemeen bekende concept “Russische Wereld”, Russkij Mir , dat vaak wordt gebruikt om de Russische invasie in Oekraïne te recht- vaardigen, is ontwikkeld door de Kerk. Toch is de Russische Staat niet oprecht in haar De Christus Verlosser-kathedraal te Moskou, hoofd- kerkgebouw van het patriarchaat Moskou. Bij belang- rijke plechtigheden o.l.v. de patriarch is de president vaak present. (Foto: WikimediaCommons/Dudva).