Jaargang 66 Nummer 5

Pokrof 1 9 Ik zou enkele gedachten willen delen die me bezighielden bij mijn werk in het bestuur van het Patriarchaat van Moskou. Ik heb geprobeerd het ethos van de verhouding tussen Kerk en Staat te begrijpen en daarvan een nauwkeurig idee onder woorden te brengen, en nu denk ik dat ik mijn bevindingen in één woord kan samenvatten: utilitarisme. E erst moet ik benadrukken dat dit utilitarisme weinig van doen heeft met de gelijknamige morele doctrine die in de 19e eeuw ontwikkeld werd door denkers als Jeremy Bentham (1748-1832) of John Stuart Mill (1806-1873). Voor hen was “utiliteit” menselijk geluk als gevolg vanmoraliteit. In ons geval betekent utiliteit dat een persoon of instantie een andere persoon of instantie gebruikt voor zijn of haar eigen doeleinden. Doeleinden die op zich moreel te rechtvaar- digen kunnen zijn. De middelen echter die worden gebruikt in utilitaire betrekkingen zijn moreel gezien zelden aanvaardbaar. Hoe werkt het principe van utilitarisme in de verhoudingen tussen Kerk en Staat? In dit soort verhoudingen streeft iedere betrokkene zijn eigen doel na. In Rusland is de Staat uit op volledige controle, wat dan veel weg heeft van de stato totale van Mussolini. Buiten zijn grenzen wil Rusland de hiërarchische orde binnen de andere landen herstellen, met voor zichzelf binnen die hiërarchie de hoofdrol. Ook is Rusland uit op een restauratie van de keizerlijke orde, zoals die in de 19 e eeuw bestond. De Russische oorlog tegen Oekraïne en het voortdurend opzoeken van confrontatie met het westen zijn wegen om die doelen te bereiken, op een utilitaire manier. Van welke methoden bedient Rusland zich om zijn geopolitieke doelen te bereiken? Rusland ontleent zijn methoden aan verschillende ideologieën die vaak onverenigbaar zijn, zoals uiterst links en uiterst rechts, marxisme en De verhouding tussen Kerk en Staat in Rusland Kerk en Staat: patriarch Kirill en president Poetin.