Jaargang 66 Nummer 1

Pokrof 5 hem voor zijn eigen filosofisch-religieuze op- vattingen van belang leek. In weerwil van zijn afkeer van de gangbare kerkelijke dogmatiek en moraal stelde de Kretenzische auteur groot be- lang in de oorspronkelijke geestelijke bronnen van het christendom. Dat geldt trouwens ook voor het gnosticisme, het manicheïsme en de theosofie; vooral de manicheïsche strijd tussen het licht en de duisternis boeide hem. Tot vandaag de dag staat een groot aantal Griekse orthodoxe kerkleiders, theologen, monniken en monialen sterk ambivalent ten opzichte van Kazantzakis, en vaak zelfs afwij- zend. Het was waarschijnlijk onvermijdelijk dat de rechtgelovigen verontwaardigd zouden reageren op de vrijzinnige en liberale Kreten- zer. Kazantzakis werd en wordt door velen nog steeds beschuldigd van atheïsme enminachting van de religie – niet alleen van de geloofsschat van de Orthodoxe Kerk, maar van het christen- dom in het algemeen. Rooms-katholieke en pro- testantse kringen hebben zich ook zo uitgela- ten; Kazantzakis’ roman De laatste verzoeking kwam zelfs op de katholieke Index van de verbo- den boeken terecht. Er zijn echter ook ortho- doxe en andere christelijke theologen, clerici en tal van andere gelovigen die zich zo onbevoor- oordeeld als hun maar mogelijk is met het oeu- vre van Kazantzakis bezighouden en zich daar ook positief door laten inspireren. Ik noem hier slechts enkele voorbeelden: Patriarch Athena- goras van Constantinopel (in functie 1948- 1972) wees het verzoek van de Atheense H. Sy- node af om sancties tegen Kazantzakis te treffen en hem te excommuniceren. Het is dus nooit tot een formele procedure gekomen om Kazantzakis in de ban te doen. Integendeel, pa- triarch Athenagoras hield onze auteur voor een sterk religieus iemand, en toen hij in 1961 Kre- ta bezocht zei hij in het openbaar dat “Kazant- zakis een grote is en dat zijn boeken een sieraad in de patriarchale bibliotheek vormen”. Een en al geestdrift over Kazantzakis’ dappere queeste naar God is ook de aartsbisschop van Australië, Stylianos Harkianakis (geb. 1935), die van Kre- tenzische afkomst is; hij zou zielsgelukkig zijn als ook maar een miniem deel van de kerkgan- gers zo spiritueel en waakzaam was als deze moedige en open asceet. De aartsbisschop pleit er uitdrukkelijk voor dat Kazantzakis door de Griekse Orthodoxe Kerk wordt gerehabiliteerd. Een andere Kretenzer, de metropoliet van Oos- tenrijk en exarch van Hongarije, Arsenios Kar- damakis (geb. 1973, in functie sinds eind 2011), is ervan overtuigd dat Kazantzakis op zoek naar God was, dat hij voor vrijheid streed en dat hij God ook werkelijk gevonden had. Vol- gens deze metropoliet moeten de mensen als ze gered willenwordenmet de godheid samenwer- ken: door de combinatie van hun eigen strijd en de genade Gods worden ze verlost. De Ortho- doxe Kerk zou zichmet de theologie van de Kre- tenzische auteur serieus bezig moeten houden en gunstige voorwaarden voor wetenschappe- lijk onderzoek daarover dienen te scheppen. GeïnspireerddoorKazantzakis’ queeste Vooral in Europa, waar ‘multiculti’ alomtegen- woordig schijnt te zijn en heel wat mensen het leven als zonder vooraf afgebakende grenzen, als vloeiend ervaren, naar nieuwe vormen van spiritualiteit buiten de gevestigde kerkelijke in- stellingen op zoek zijn en eclectisch hun eigen religie of levensbeschouwing samenstellen, kan Kazantzakis’ queeste naar God aantrekke- lijk zijn. Moderne en postmoderne christenen die worstelen met het klassieke en statische beeld van een almachtige, alwetende en algoe- de godheid, die niet meer kunnen geloven in de traditionele voorstelling van het hiernamaals en in een beloning respectievelijk bestraffing in het hiernamaals en die zich niet langer thuis voelen in premoderne vormen van hun religie, kunnen in Kazantzakis een bondgenoot vinden die hen in hun twijfel en hun ‘graaltocht’ bij- stand biedt. Ze kunnen zich wellicht ook her- kennen in heel wat gedachten en verhalen van onze auteur, bijvoorbeeld in zijn nadruk op de noodzaak dat mensen hun uiterste best doen om naast hun ziel ook de aarde te redden; zijn relaas over de aangrijpende ervaring van Gods machteloosheid; zijn standpunt dat de schep- ping onaf is, dat de mens medeverantwoorde- lijkheid draagt voor deze wereld, evenals voor de ellende en het onrecht die hier voorkomen; de bereidheid zichzelf op te offeren en zich in te zetten voor iets dat groter is dan zijzelf. Maar ook meer traditionele gelovigen kunnen in Ka- zantzakis een godzoeker herkennen, iemand die ten diepste door het Christusmysterie werd ontroerd en door de spirituele en liturgische bronnen van het christendom werd geïnspi- reerd en iemand die eenieder oproept tot het eeuwige avontuur dat het gevecht met God is. Op zijn minst zouden traditionele gelovigen moeten inzien dat Kazantzakis geen atheïst of godloochenaar was, maar zijn leven lang harts- tochtelijkmet het godsmysterie worstelde. Bert Groen