Jaargang 65 Nummer 5

Pokrof 4 geen duidelijke, algemeen aanvaarde afspra- ken. In feite oefenen het Oecumenisch Patriar- chaat van Constantinopel en het Patriarchaat van Moskou op het verlenen van autocefalie een beslissende invloed uit. Drie orthodoxe kerken In de 19 e eeuwwas het streven naar autocefalie nauw verbonden met de opkomst van nationa- le bewegingen op de Balkan en in Oost-Europa. Terwijl de autocefalie van de kerken in de nieu- we staten op de Balkan (Griekenland, Roe- menië, Servië, Bulgarije, Albanië) door het Oecumenisch Patriarchaat werd erkend, lukte dat slechts gedeeltelijk in landen die zich ont- worstelden aan de invloed van Rusland (Polen, Finland). De Oekraïense nationale beweging is in 20 e eeuw lang onder de oppervlakte geble- ven. Nationale en kerkelijke strevingen naar onafhankelijkheid werden er onderdrukt. Maar met het bereiken van de staatkundige onafhankelijkheid in 1991 lag de kwestie van kerkelijke autocefalie weer levensgroot op tafel. Oekraïne is met een grondgebied van 603.628 km 2 bijna net zo groot als Frankrijk en telt 42,5 miljoen inwoners. De overgrote meerderheid van de Oekraïense bevolking is orthodox. Volgens de orthodoxe theoloog dr. Cyril Hovo- run, directeur van het Huffington Oecu- menisch Instituut in Los Angeles, is Oekraïne een zeer religieus land. Sinds het begin van de jaren negentig bestaan er in Oekraïne drie orthodoxe jurisdicties: de Orthodoxe Kerk van Oekraïne onder het Patriarchaat van Moskou, de Autocefale Oekraïens-orthodoxe Kerk en de Orthodoxe Kerk van Oekraïne van het Patriar- chaat van Kiev. De Orthodoxe Kerk onder het Patriarchaat van Moskou geniet een autonome status en was lange tijd het grootste kerkgenootschap in Oekraïne. De Autocefale Orthodoxe Kerk ont- stond aan het begin van de 20 e eeuw. In de Sovjet-Unie werd deze kerk ontmanteld, maar leefde voort in de Oekraïense diaspora in de VS en Canada. Aan het begin van de jaren negentig keerde de Autocefale Orthodoxe Kerk naar Oekraïne terug. Het is een klein kerkgenoot- schap dat haar basis heeft inWest-Oekraïne en in Kiev. Patriarchaat van Kiev Invloedrijker en groter is de Orthodoxe Kerk van Oekraïne–Patriarchaat van Kiev. Metropoliet Filaret Denisenko (1930) van Kiev speelde een beslissende rol bij het uitroepen van het patriarchaat in 1992. Vanaf het midden van de jaren zestig was metropoliet Filaret in de Russisch-orthodoxe Kerk een machtige, maar omstreden persoon. De Russische pries- ter Gleb Jakunin beschuldigde hem in 1992 van samenwerking met de KGB. Toen in 1991 duidelijk werd dat de Orthodoxe Kerk van Oekraïne voor autocefalie zou gaan kiezen en dat metropoliet Filaret daarin een prominente rol speelde, oefenden de Russische bisschop- pen druk op hem uit om zich terug te trekken als metropoliet van Kiev. Filaret zegde dit aan- vankelijk toe, maar kwam daar later op terug. In 1995 werd hij gekozen tot patriarch van de nieuwe patriarchaatskerk. Verzet vanMoskou Van meet af aan was duidelijk dat de Orthodoxe Kerk – Patriarchaat van Kiev niet op erkenning van het Patriarchaat van Moskou hoefde te rekenen. In 1997 werd Filaret door het Patriar- chaat van Moskou geëxcommuniceerd. Er is een anathema (banvloek) tegen hem uitgesproken. De Heilige Synode van de Russische Kerk stelt dat patriarch Bartholomeüs van Constantinopel Patriarch Filaret van de Oekraïens-orthodoxe Kerk – patriarchaat Kiev.