Jaargang 65 Nummer 3

Pokrof 5 tot dag.’ (2Kor. 4:16) De ervaring van vrijheid is voor vader Sergei uiteindelijk de ervaring van Pasen, van de Verrezen Heer: “De weg naar de vrijheid is de weg naar de opstanding uit de do- den” (p. 40). In dit verband is er ruime aandacht voor de ascese . Niet die van de versterving, het kastijden van het eigen lichaam en het afzien van de wereld. Lichaam en wereld zijn Gods werk. En de tempel van de ziel is het lichaam, eenwoning die onderhouden moet worden. Maar ook hier: hoe meer gulzigheid en hebzucht, hoe meer spullen om je heen, hoe minder vrijheid. In zijn Kanon richt Andreas van Kreta zich in scherpe bewoordingen tot de ziel: ziel, waarom slaap je, sta op! Wat gebeurt het weinig dat de mens zijn ziel onderzoekt, en in zijn ziel de Schepper vindt. De Kanon wil ons opwekken. Het is ook het verhaal van de wijze en de dwaze maagden. De ziel is ziek, enkandeweg gaannaar het licht, dat in vreugde en vrijheid wordt beleefd. De vreugdeloze dagen liggen achter ons, en zijn veranderd in een feestdag. In het Nieuwe Testament gaat het over de wording van de nieuwe mens , we herinneren ons de woorden van Paulus tot de Korinthiërs. De duisternis van de Wet maakt plaats voor het licht van het geloof. We zien het ook in de ondertitel van het boek van Ovsiannikov: (vrij vertaald) “Van het wettige naar de liefde”.Want alleen in vrijheid kan de mens tot liefde komen. We zijn dan bij het geloof . Geloof ontstaat niet uit een reeks meningen en overtuigingen, maar uit handelen. Los van de rollen die je in het leven speelt, kies je hier voor één ik – in de grote vreugde, die te onderscheiden is van de kleine vreugden die de reclame ons belooft. De weg erheen beschrijft Ovsiannikov als een gang door het labyrint: soms lijkt het of je juist verderaf raakt van het doel, en je komt opwegen die doodlopen. In dit verband behandelt de schrijver de acht hartstochten, die hij tenslotte verbindtmet de vijf elementen van aarde, water, vuur, lucht en ether. Want een van de hartstochten is de toorn . De toorn is verduisterend, ontneemt je de controle. En was daar niet de toorn van Jahweh, toen het Uitverkoren Volk het gouden kalf aanbad? De toorn van God betreft niet het individu, maar een volk, ze is eerder een moment in de schepping, een kracht die het afgedwaalde volk terugvoert. De toorn is ook deel van de ascese: de kracht van de zelfbeheersing. Denk aan de ziel bij Plato, die bestaat uit dewagenmenner en de paarden die hij bedwingt: het nobele en het weerspannige paard. Nederlanders en Russen Wat een Russische priester aan Nederland opvalt, wil ik u niet onthouden. Het staat vooral in het hoofdstuk over vrijheid en politiek. Allereerst het idee over het eigen land. Voor het moederland zou de Rus willen sterven. De Nederlander interesseert dit niet zo.Waar voelen ze zich thuis? Voor de Nederlandse ziel kun je vooral denken aan het Straatje van Vermeer: de stoep is schoon, de bezem staat tegen demuur, de dienstbode is er. Of aan de kalme interieurs van De Hoogh. De Rus, zegt de schrijver Platonov, verlangt naar Kitezj, de legendarische stad die in al haar schoonheid onder het water verdween. Kitezj – de ideale woning. Bij rampen zou de Rus de zaak met eigen lijf en leven beschermen. De Nederlander voorkomt de rampen liever. Hij neemt zijn voorzorgs- maatregelen, en daarbij moet natuurlijk veel worden overlegd. We horen dit vaker uit het buitenland: vanwege de voortdurende aan- wezigheid van zee en rivieren moeten we veel overleggen en polderen. Het heroïsche moment bij de Rus, het vergaderen van de Nederlanders. Enigszins verrassend is de uitspraak: in het Westen heb je meer democratie, in het Oosten meer vrijheid. In het Westen draait het leven vooral om kennis doorgeven naar elkaar en problemen oplossen. In het Oosten is er toch meer een traditie om het leven te beschouwen als een weg, die zelfs bij de dood nog niet helemaal is afgelegd. Overheersend is hier de vrijheid, en de liefde. Waar angst is kan geen vrijheid zijn, en geen liefde. En geen ruimte voor scheppend bezig zijn, in kunst en in het dagelijks leven. In de liefde bezien we de medemens zoals God naar ons kijkt. Ovsiannikov noemt de film Andrej Rubljov van Tarkovski, waarin de iconenschilder bezwaar heeft tegen het uitbeelden van het strasjnyj sud , letterlijk: het vreeswekkende oor- deel. Want hoe kan de vrees worden verbonden met de liefde? Rusland, opgevoed met angst, is trouwens het enige landwaar het zo heet. In alle andere landen spreekt men van het Laatste Oordeel, de uiteindelijke ontmoeting met God. Dolf Bruinsma Met dank aan Vincent van Buuren en Victor Lagodin van de Russisch-orthodoxe parochie te Amsterdam.