Jaargang 65 Nummer 2

Pokrof 4 adellijke Tamara, verloofd met een prins. Hij wordt getroffen door haar schoonheid, en voor het eerst voelt hij de aantrekkingskracht van liefde, goedheid en schoonheid. Als haar ver- loofde zich door de bergen rept ommet haar te trouwen, wordt zijn stoet door bandieten overvallen. Hij was vergeten op een heilige plaats te bidden; was dit zijn straf, of was dit eigenlijk veroorzaakt door de demon? Het paard van de prins brengt zijn lijk naar de bruid. De demon bezoekt Tamara in haar dromen, hij fluistert haar toe niet te rouwen en ongevoelig te zijn als de wolken. Als ze zich in een klooster heeft teruggetrokken, verschijnt hij haar. Een engel probeert vergeefs haar te beschermen. De demon verklaart haar zijn liefde, belooft haar macht en liefde. Ze zwicht, maar als hij haar kust, sterft ze in zijn onmenselijk vuur. Een engel vliegt weg met haar ziel, die alleen aan God toebehoort. De demon blijft achter, trots maar eenzaam. Vrubel Vrubel, als zoon van een militair in 1856 in Omsk geboren, studeerde rechten in Sint- Petersburg, waar de familiewas gaanwonen, en volgde teken- en schilderlessen. Ook verbleef hij in Kiev. Hij kreeg allerlei opdrachten: het schilderen van vier iconen voor een iconostase in de Cyrilluskerk en klussen bij restauratie- werkzaamheden in de Sofia-kathedraal in 1884. Hij ondernam reizen naar Italië, en ver- diepte zich in de Byzantijnse en Oud-Russische cultuur. Eind 19 e eeuw beleefde Rusland een hoogcon- junctuur. Sint-Petersburg was de stad van de regering en de ambtenarij; in Moskou heerste een meer open sfeer van gegoede burgers die zich voor kunst interesseerden. Savva Mar- montov, ondernemer en financier, had begin jaren ‘70 in Abramcevo bij Moskou een kun- stenaarskolonie gesticht. Vrubel ging er in de buurt wonen en kreeg veel opdrachten voor theaterdecors en -kostuums. Marmontov had belangstelling voor de Russische volkskunst, onder meer houtsnijwerk, en vond dat er een verbinding moest komen tussen die kunst en westerse inzichten. Hij liet een houten kerk bouwen in Russische stijl. In 1890 werd het vijftigste sterfjaar van Lermontov, 1891, voorbereid. Voor die gele- genheid werkte men aan een luxe uitgave van Demon . Een aantal kunstenaars kreeg opdracht voor de illustraties te zorgen, waaronder Vrubel. De componist Rimskij-Korsakov behoorde tot de bovengenoemde kringen van welgestelde kunstliefhebbers. In een van zijn opera’s zong Nadezjda Sabela, met wie Michail Vrubel in 1896 trouwde. Hij leerde Diaghilev kennen, die later in Parijs beroemd zou worden met zijn ballets russes . Omdat hij Diaghilev gaandeweg te autocratisch vond, nam hij weer afstand van hem. Vanaf 1900 kwam Rusland in een economische depressie. Marmontov raakte failliet. Met Vrubel scheen het gelijk op te gaan. ‘Progressieve paralyse‘ werd in 1902 bij hem geconstateerd, en hij verbleef met tussenpozen in enige psychiatrische klinieken. Op een reis naar Kiev vatte zijn tweejarig zoontje kou en stierf een paar maanden later aan hersen- vliesontsteking. Na een ineenstorting wilde Vrubel niet in het Cyrillusziekenhuis terecht- komen, naast de kerk met zijn iconen, en hij kwam in Riga, waar een folie à double forme (letterlijk: ‘dubbele waanzin’, waarschijnlijk is bipolaire stoornis oftewel manisch-depressi- viteit bedoeld) – werd vastgesteld. Er volgden weer perioden van beterschap, waarin hij opdrachten kon aannemen, maar in de laatste vijf jaar van zijn leven raakte hij zijn ge- zichtsvermogen kwijt. Blind geworden stierf hij in 1910 in Sint-Petersburg in een zenuw- inrichting. Hij heeft een grafmonument op het kerkhof van het Novodevitsji-klooster. Iconen en demonen In 1997 was in Duitsland een overzichts- tentoonstelling te zien van het werk van Vrubel, eerst in Düsseldorf, daarna in München. De catalogus beslaat driehonderd flinke bladzijden, met een paar honderd afbeeldingen. Je verveelt je er niet bij: broei- erige vrouwen, onwerkelijke, bijna abstracte warrelingen, fantastische landschappen, bonte bloemenzeeën, weelderige gewaden, paarse duisternissen, sprookjesachtige wezens, bloe- men die er eigenlijk niet uitzien als bloemen, en veel slierten, strepen en vloeiende beelden. Je moet denken aan veel laatnegentiende-eeuwse kitsch, maar dat is het ook weer niet, daarvoor is het te geïnspireerd. De menselijke gezichten hebben niet het schematische dat we uit veel kunst uit die tijd kennen, ze zijn heel per- soonlijk en stralen meestal een soort bedacht- zaamheid uit. Hieronder gaanwe in op een aantal werkenmet religieus motief, en tenslotte op zijn demonen.