Jaargang 65 Nummer 2

Pokrof 2 0 thodoxe Kerk vooral controleren. Wanneer priesters tijdens de biecht vernamen van staats- vijandige activiteiten, moesten ze het biechtge- heim schenden en dat aan functionarissen van het college meedelen. Deze controle ging vooral lopen via de dekens ( blagotsjinnyje ). De resulta- ten daarvan heb ik ook in de archieven van Pskov teruggevonden. Het zijn lijsten van alle priesters van het bisdom met hun gegevens en daarbij op- merkingen als “ijverig”, “lui” of “drinkt”. Daar- naast telden de dekens in ieder district van het bisdom het aantal katholieken en Oudgelovigen, die men kennelijk in de grensregio Pskov als de belangrijkste bedreiging zag. Verder wilde Peter de Grote greep houden op de inkomsten van het kerkelijk bezit. Hij wilde de kerk ook moderniseren, corruptie en bijgeloof uitbannen en de kwaliteit van het kerkelijk onderwijs verhogen naar westers voorbeeld. Er wer- den enkele geestelijke aca- demies opgericht. Er kwa- men wetten die de mensen verplichtten zondags naar de kerk te gaan en één maal per jaar te biechten. (Die neiging kerkelijk leven door wetten voor te schrijven, zie je tegenwoordig in Rus- land opnieuw.) Toch kwam dit onderdeel van de plan- nen niet echt van de grond. Gevolgen Gevolg van deze kerkhervorming was dat de Rus- sisch-orthodoxe Kerk afhankelijk werd van de Russische staat. De tsaren die Peter de Grote op- volgden, waren soms meer hervormingsgezind, soms zeer conservatief. Toch stond het hof sterk onder invloed van westerse stromingen, vooral via prinsessen uit het buitenland met wie de tsa- ren trouwden. Er was veel invloed van het Duitse protestantse piëtisme en van de toenmalige Franse filosofie. De westerse invloed als geheel miste zijn uitwerking niet op, bij voorbeeld, het kerkelijk onderwijs, maar ook op de kerkelijke zang. Daar voerde men van bovenaf westerse meerstemmigheid in. Het belangrijkste gevolg was wellicht dat de Orthodoxe Kerk vooral een controle-orgaan werd van en een bron van in- komsten voor de staat. Men kwam ver af te staan van de parochies en van de bevolking. De kerk verarmde. Kerkgebouwen vervielen, omdat er geen geldmeer was. Men werd passief. In en rond de stad Pskov verdwenen in de 18 e en 19 e eeuw28 kerken, in de 20 e eeuw onder het communisme nog eens 30 kerken. Toch gaat er vanaf 1860 iets veranderen. Er komt meer initiatief. Men zet kerkelijke scholen op: o.a. ambachtsscholen en gymnasia. Broeder- schappen en zusterschappen gaan zich bezig houden met hulp aan studenten, weeskinderen, pelgrims en oorlogsinvaliden. Iedere parochie krijgt een parochievergadering, waardoor men leken meer bij het kerkelijk leven betrekt. Ook in de kloosters is er een opleving. De beweging van de staretsen ontstaat. Ze zetten de deuren van hun cellen open voor demensen, trekken rond en beïnvloeden het culturele le- ven van Rusland. Er is een op- leving van Orthodoxe theolo- gie en cultuur. Dit leidt in 1917 tot een grote kerkvergadering, een plaatse- lijk concilie, waarin het pa- triarchaat wordt hersteld. Ti- chon (Bellavin) wordt de nieuwe patriarch. Er worden nog veel meer hervormingen voorgesteld. Maar de communistische re- volutie smoort deze ontwikke- ling in bloed. Alleen in de emi- gratie krijgt dit concilie hier en daar een vervolg. De Rus- sisch Kerk blijft gewoon een staatsapparaat, onderworpen aan een tot dan toe ongekende terreur. In veel opzichten gaat de kerk lijken op de haar omringende Sovjet-samenleving. Stalin geeft haar op het einde van de Tweede Wereld- oorlog weer een beetje ruimte. Dat past binnen zijn nationalistische ideologie en geeft hem de mogelijkheid in het Westen reclame te maken voor de ‘vredespolitiek’ van de Sovjet-Unie. In de jaren ’80 van de vorige eeuw komt er van onder- op meer echte ruimte en openheid voor de eigen Russische cultuur, geschiedenis en religie. In 1991 stort de Sovjet-Unie in en wordt de commu- nistische partij verboden. De Orthodoxe Kerk is voor het eerst in bijna 300 jaar vrij! Bisschoppen, die tot dan toe niet veel meer konden doen dan documenten van de KGB ondertekenen, krijgen nu plotseling verantwoordelijkheid en ongecon- troleerde macht! Is de Russisch-orthodoxe Kerk na zo’n geschiedenis wel toegerust om met die vrijheid en diemacht om te gaan? Paul Baars Patriarch Adrian.