Jaargang 65 Nummer 1

Pokrof 2 0 Invloed I: Liturgie De Orthodoxe Kerkvaders hebben zoals gezegd op vele terreinen van het kerkelijk leven invloed uitgeoefend. Belangrijke terreinen van invloed zijn de liturgie en de dogma’s, maar ook de mo- derne theologie. Dit wil ik hieronder kort aan- duiden met drie simpele voorbeelden, te begin- nenmet de liturgie. De bekende Orthodoxe kerstgroet luidt «Chris- tus is geboren !», met als antwoord «Verheerlijk Hem!» (Kerkslavisch: Christos roždajetsja! / Slavite Jego!) Deze groet is rechtstreeks genomen uit de Or- thodoxe/Byzantijnse Kerstliturgie, welke litur- gie zelf weer teruggaat op de preek van de H. Gregorius van Nazianze, tijdens de eerste keer dat het Kerstfeest, ingevoerd vanuit Rome, in Constantinopel op 25 december 380 werd ge- vierd ( zie kader ). De aanhef van Gregorius’ preek, vet gedrukt in het kader, is identiek met het begin van een ge- zang uit de Byzantijnse ochtenddienst van Kerstmis: « Christus wordt geboren, verheerlijkt Hem. Christus komt uit de hemel, gaat Hem tege- moet. Christus verschijnt op aarde, verheft u. Zingt de Heer, gij ganse aarde [ en in vreugde, o volken, prijst Hem, want Hij is verheerlijkt .]» De dichter van deze hymne, Kosmas van Maiuma (8 e eeuw), heeft een kleine vijf eeuwen later Gregorius’ aanhef eenvoudigweg integraal aan de kop van zijn Kerstgezang ge- plaatst. Invloed II: Dogma De invloed van de Kerkvaders betreft ook die van het dogma. Een goed voorbeeld is de Latijnse Kerkvader, Sint-Leo de Grote, paus van Rome met zijn ‘Tomus Leonis’, een brief van hem uit 449. Deze brief speelde een grote rol bij de formulering van het dogma over Christus op het Con- cilie van Chalcedon in 451. Bij de christologische strijd van de 4 e en 5 e De H. Epiphanius van Salamis, orthodoxe kerkvader uit de 4 e eeuw, wees de iconen af, maar kwam er wel op terecht: fresco uit Servisch-orthodoxe klooster van Grac v anica in Kosovo. (Foto: Wikimedia) Christus wordt geboren, verheerlijkt Hem. Christus komt uit de hemel, gaat hem tege- moet. Christus verschijnt op aarde, verheft u. ‘Zingt de Heer, gij ganse aarde’ en, om beide din- gen in één zin samen te nemen: ‘Laat de hemelen zich verheugen, laat de aarde zich verblijden’, vanwege Hem die ‘hemels’ en vervolgens ‘aards’ is: Christus in het vlees – ‘verheugt u met vreze’en vreugde. …Wie aanbidt niet Hem die van den beginne is?Wie verheer- lijkt niet Hem die ‘de laatste’ is? … Eer het kleine Bethlehem dat je naar het paradijs heeft geleid en aanbid de kribbe waaruit je als redeloze bent gevoederd door het Woord. Ken als een rund je eige- naar – Jesaja (1:13) spoort je ertoe aan – en als een ezel de krib van je meester. Dan zul je hetzij een van hen zijn die rein zijn, die onderworpen zijn aan deWet, die het Woord herkauwen en gereed zijn om te offeren, hetzij een van hen die onrein zijn, oneetbaar, onge- schikt om te offeren en van de partij der heidenen. [Uit: Gregorius van Nazianze, ‘Achtendertigste rede:Voor het Feest van de Theofanie, hier bedoeld het Feest van Christus’ Geboorte.Vertaald door M.F.G. Parmentier in: Kerstmis en Epifanie. Teksten uit de vroege kerk over de geboorte van Christus , Kampen 1997, pp 40 e.v., met enige aanpassingen]