Jaargang 64 Nummer 4

Pokrof 8 basis. De Logos, prototype van de mens, daalt neer in ons midden, wat mogelijk werd gemaakt door de heilige Geest. De Logos heeft trekken die dicht bij de mens staan, de mens heeft de vonk die hem geschikt maakt het goddelijke te aanvaarden. De mensheid vormt met Christus de Kerk, waarvan de Sofia het oerbeeld is. Maria endeKerk De heilige Geest daalt meerdere keren neer: in de Maagd Maria, die dit aanvaardt; bij de doop in de Jordaan, waar Christus wordt die Hij is; en tenslotte met Pinksteren, waarbij Hij uit- voering geeft aan de wil van de Zoon. Zoals de Zoon het beeld van de Vader is, is de heilige Geest het beeld van de Zoon. Het thema van Pinksteren is dus Christus. De heilige Geest dringt door in de mens, aardse en goddelijke Sofia komen tot eenheid. De ‘Koningin des Hemels’ is voor de Orthodoxie niet onbevlekt ontvangen, maar ze is waardig de verkondiging te vernemen en die te aanvaarden. De geboorte van het kind bewerkstelligt de band tussen de mens en de Zoon. Haar Tenhemelopneming is een voorbereiding van de goddelijkheid van de hele mensheid – terwijl zij aan de zijde van demensheid blijft. De Kerk, tenslotte, is de andere ma- nifestatie van de godmenselijkheid, ze is de ladder tussen hemel en aarde. Enerzijds gefunderd in het bestaan van God, al vóór de geschiedenis, anderzijds bestaand in de geschiedenis, belichaamt ze de goddelijke én de geschapen sofia. Allerlei beelden wijzen er op: de Kerk als het Lichaam van Christus, als Bruid, als de tempel van de Geest. De Sofia bereikt in de Kerk haar volheid. Niet iedereen in de Orthodoxe Kerk was blij met Bulgakovs opvattingen. Er klon- ken beschuldigingen van ketterij; hij zou een vierde persoon willen toevoegen aan de Drie-eenheid. Dit alles meer naar aanleiding van gekrakeel over kerkelijk gezag: Bulgakov raakte betrokken bij onenigheid over de juridische macht tus- sen het patriarchaat van Moskou en de Buitenlandse Kerk. Vanuit Moskou werd onder meer geëist dat hij zijn sofialeer zou herroepen – zijn eigen bisschop Eu- logius werd gemaand tot ingrijpen. Deze weigerde dat – hij wilde de vrije theologische academische discussie niet in de weg staan. We kunnen er hier niet verder op ingaan. Tot zover mijn poging tot berichtgeving. Be- vreemdend of niet, Sofia; de goddelijke wijsheid is een intrigerend geschrift, in een fraaie uit- gave. Op andere plaatsen denkt Bulgakov na over de creativiteit van de mens, zijn handelen in de wereld; misschien raken we daar aan een theologie waarin het bovenstaande wat concre- ter wordt. De verantwoordelijke voor deze uitgave, de theoloog Dick Verhoef, kende eerst het ge- schrift in een Engelse vertaling uit 1937, kreeg het oorspronkelijke Russische typo-schrift in handen, zette het moeilijk leesbare document op de tekstverwerker, en vertaalde het in het Nederlands. Hij werkt inmiddels aan een boek waarin hij het begrip Sofia bij Bulgakov nader analyseert. Dolf Bruinsma Aya Sofia, kerk van de H. Wijsheid, te Istanbul, het oude Constantinopel (Foto: Steve Evens).