Jaargang 61 Nummer 4

Pokrof 7 dat waren geen staten in de moderne betekenis van het woord. Het was geen continue ontwik- keling. Eigenlijk bestaat het huidige Oekraïne pas vanaf 1924 als duidelijk afgebakende staat: tot 1991 formeel een onafhankelijk land en lid van de VN, maar in feite ondergeschikt aan de toenmalige Sovjet-Unie. Niet alleen de staatkundige eenheid, maar ook de bevolking van Oekraïne is vrij recent ont- staan. Een groot deel van het huidige Oekraïne, vooral het zuiden en het oosten, waren tot het einde van de 18 e eeuw onontgonnen steppe en bos. Het werd ‘het Wilde Veld’ genoemd. Pas daarna ontstonden de moderne landbouw en industrie. Van alle kanten werden immigranten aangetrokken: Oekraïners, Russen, Bulgaren, Serviërs, Joden, Grieken, Oudgelovigen, Duit- se Mennonieten en anderen. Deze immigran- ten mochten hun eigen godsdienst en taal be- houden. Alleen aan de Joden werden beper- kingen opgelegd; zij mochten zich alleen bin- nen bepaalde gebieden vestigen. Zo nu en dan waren er hevige vervolgingen van de Joden. Odessa was de meest multiculturele stad. In 1803 scheef de toenmalige gouverneur van die stad aan tsaar Aleksander I: “Nog nooit verza- melden zich in een land op een zo geringe op- pervlakte mensen, die tot zoveel volkeren be- hoorden en er zo verschillende gewoonten, talen, kleding, godsdiensten en gebruiken op nahouden”. Hij was bang dat dit gemakkelijk tot onrust zou kunnen leiden. De Tweede We- reldoorlog maakte goeddeels een einde aan de veelkleurigheid. De meeste Joden, Duitsers en Polen verdwenen en vooral op het platteland vind je nauwelijks nog gebouwen die ouder zijn dan 1945. Het zijn ‘lieux sans mémoire’, plaat- sen zonder herinnering. Ruïna De regio stond voortdurend bloot aan invasies, burgeroorlogen en wisselende bondgenoot- schappen. De 17 e eeuw werd om die reden de periode van de ‘ruïna’ genoemd, een woord dat geen vertaling behoeft, aldus Jansen. Dat maakt het lezen van dit boek tot een wat som- bere onderneming. Wanneer er iets als Oekraï- ne dreigt te ontstaan, ontstaan er ook heftige interne tegenstellingen en iedereen bemoeit zich ermee: de Russen, de Polen, de Habsbur- gers en de Ottomanen. De Poolse schrijver Henryk Sienkiewicz schreef in 1884 in zijn ro- man Te vuur en te zwaard over de opstand van de kozakken tegen de Polen in 1648: “Haat vergif- tigde de harten van twee broedervolken”. De groep van de kozakken spreekt het meest tot onze verbeelding. (‘Kazak’ is een Turks woord en betekent: vrije man). Ze kozen aanvankelijk voor Rusland, maar ook dat ging knellen. Het liep uit op een opstand. De laatste ‘hetman’ (van het Duitse ‘Hauptman’) Petro Kalnysjev- sky werd in eenzaamheid opgesloten in het So- lovetskij-klooster in de Witte Zee, waar hij in 1803 als stokoudemonnik stierf. Duister was de periode na de communistische revolutie van 1917. Er woedde jarenlang een burgeroorlog tussen de ‘Witten’ en de ‘Roden’. Tegelijkertijd deden Oekraïense nationalisten en losgeslagen bendes een poging om een onaf- hankelijk Oekraïne van de grond te krijgen. De schrijver Boelgakov beschrijft deze periode in zijn boek De witte garde . De ‘Roden’ wonnen en zorgden voor nieuwe ellende. Na de terreur te- gen de zogeheten koelakken (rijke boeren) komt de hongerterreur rond 1933, die naar schatting 4 miljoen doden heeft gekost. Dat noemt men nu de Holodomor ofwel ‘moord door honger’. Vervolgens belanden we in de Tweede Wereld- oorlog: een wrede oorlog die opnieuw vooral op het grondgebied van Oekraïne werd uitgevoch- ten. Aanvankelijk zagen veel Oekraïners wel wat in Hitler. Kerken gingen weer open. Erger dan Stalin kan niet, dachten velen. Sommigen hoopten op een onafhankelijk Oekraïne onder Duitse bescherming. Maar daar kwam niets van terecht. Regionale verschillen Even terug in de tijd. Geleidelijk waren in het huidige Oekraïne regionale verschillen ge- groeid, die nu nog een rol spelen. Het Westen was lange tijd onder invloed van Polen/Litou- wen en van het Habsburgse Rijk. Daar was meer invloed van de Rooms-katholieke Kerk.