Jaargang 61 Nummer 4

Pokrof 8 Een deel van de Orthodoxe bevolking was onder druk van de overheid overgegaan naar de Ka- tholieke Kerk, waarbij ze een groot deel van hun eigen gewoonten mochten behouden, de zogeheten ‘grieks-katholieke’ of ‘geünieerde’ kerken. Het oosten en noorden stonden sterker onder Russische invloed. Daar vond een proces van russificatie plaats. Het zuiden was lang on- der Ottomaanse en islamitische invloed. De ha- venstadOdessa was een verhaal apart. Het is ook nu nog een punt van discussie of je zo maar kan spreken van éénOekraïne. Ontdekking derOekraïense natie Tot in de 19 e eeuw had de meerderheid van de bevolking in de regio nog maar een zwak natio- naal en confessioneel bewustzijn. Men hoorde bij een bepaald dorp of regio, men sprak de ei- gen taal. Grotere verbanden hadden nog weinig betekenis. Dat bewustzijn ontstaat pas later door de concurrentie van de verschillende grootmachten en kerken. De Orthodoxe kerk en de Westerse kerken concurreren met elkaar, maar beïnvloeden elkaar ook. Petro Mohyla, de bekende metropoliet van Kiev, sticht bij het Ho- lenklooster een op de Jezuïetencolleges geïn- spireerde Geestelijke Academie, die grote in- vloed zou krijgen in heel Orthodox Rusland. Pas in het begin van de 19 e eeuw krijgen intel- lectuelen en geestelijken aandacht voor de ‘ei- gen’ geschiedenis, taal en gebruiken. Het is een onbedoeld bijproduct van het onderwijs dat in opkomst was. Het is aanvankelijk vooral een culturele beweging. In de Poolse en Habsburgse gebieden was er nog enige ruimte voor, maar vooral de Russische overheid was er bang voor en bestreed de beweging. Aan het eind van de 19 e eeuw evolueerde het tot een radicaliseren- de politieke beweging. Nieuw was voor mij het nationaliteitenbeleid van de Sovjet-Unie, dat volgens Jansen voor Oekraïne heel wisselend is geweest. Soms was er juist ruimte voor de eigen culturele identiteit van de diverse bevolkings- groepen, op andere momenten werd dat weer fel bestreden en moest alles ‘Sovjet-Russisch’ worden. Onafhankelijk De onafhankelijkheid van 1991 kwam als een verrassing. In een referendum sprak 90 % van de burgers zich ervoor uit. Moskou had er grote moeite mee, met name met het ‘verlies’ van de Krim, de thuishaven van de Russische Zwarte Zee-vloot. De verwachtingen waren hoog ge- spannen. Maar in feite bleef de oude kliek van ruziënde oligarchen aan de macht en evolueer- de het communisme naar een op monopolies gebaseerde vorm van wild kapitalisme. De her- vorming van de economie had geen prioriteit, de corruptie bleef enorm. Het enige positieve resultaat in die periode is volgens Jansen een relatief vrij cultureel klimaat, politieke en reli- gieuze pluriformiteit en vrije verkiezingen. In zijn buitenlandse politiek schippert Oekraïne tussenOost enWest. “Een slimkalf drinkt melk van twee koeien”, placht de tweede president, Leonid Koetsjma te zeggen. Omdat een derde termijn niet mogelijk was, schoof hij Victor Janoekovytsj als presidentskandidaat naar vo- ren, die ook de steun had van Poetin. Door frau- de won hij de verkiezingen, maar honderddui- zenden aanhangers van Victor Joesjtsjenko en Julia Tymoshenko kwamen in actie. Het Mai- danplein (Maidan is een Turks woord voor marktplaats, verwant aan Medina) werd het symbool van deze ‘Oranje revolutie.’ De Grieks-katholieke Kerk kon zich na de pere- strojka opnieuw ontwikkelen. De Orthodoxe Kerk in Oekraïne viel na 1991 uit elkaar. Naast het patriarchaat Moskou ontstonden enkele onafhankelijke Oekraïense Orthodoxe kerken, die nog geen canonieke status hebben. De Oranje revolutie wekte opnieuw hoge ver- wachtingen, die weer niet uitkwamen. Het Oranje kamp raakte verdeeld. Dat gaf Janoe- kovytsj de gelegenheid terug te komen. Geleide- lijk werd zijn bewind steeds autoritairder. Hij maakte van zijn regime een soort familiebe- drijf, wat hem vervreemdde van de oligarchen die hem gesteund hadden. Hij zocht toenade- ring tot Moskou, maar uiteindelijk toch ook weer niet helemaal. Het Maidanplein werd op- nieuw bezet. Janoekovytsj vluchtte in de nacht van 21 op 22 februari van dit jaar naar Rusland. Daar eindigt het boek. Ik zou de recente geschiedenis van Oekraïne heftiger beoordeeld hebben: het is een land dat door boeven geregeerd is. Maar Jansen is ouder en wijzer dan ik. Daarom is dit het juiste boek op het juiste moment ommeer te begrijpen van het verleden en het heden vanOekraïne. Paul Baars Paul Baars is historicus en redactielid van Pokrof Marc Jansen: Grensland. Een geschiedenis van Oekraïne , Uitgeverij VanOorschot. Amsterdam 2014, ISBN978 9028260887