Jaargang 61 Nummer 3

Pokrof 1 8 daarna hebben ze met de graaf gewandeld en met hem gesproken. Het is niet zeker of de dichter en de roman- schrijver elkaar veel te vertellen hadden. Tolstoj had juist alles wat naar poëzie zweemde, en eigenlijk de hele kunst in de ban gedaan, en hij begreep de Russische mens, met zijn dronken- schap en bijgeloof, mogelijk beter dan de dweep- zieke dichter. Maar voor Rilke was de gebeurte- nis van de ontmoeting, het feit dát hij de bejaar- de, zo echt Russische schrijver had ontmoet, belangrijker dan wat ze uitwisselden. Ten op- zichte van de patriarchale figuur voelde hij zich als een zoon; hij liet doorschemeren dat er mis- schien verschillen van inzicht waren, maar dat ze het op een dieper vlak eens waren. Verder was de tocht rijk aan indrukken. Ze bezochten Kiev, dat wil zeggen het Kiev dat als de bakermat gold van het Russische christen- dom; dus ging hij naar de kathedraal, en liepmet een kaars in de hand tussen de pelgrims door het Holenklooster. Ze gingen over de Dnjepr en voe- ren vijf dagen over de Wolga. Hij onderging de uitgestrektheid van het land. Aan het eind ver- bleef hij in boerenhutten, deelde in de karige maaltijden van de boeren en sliep op de grond. De verhouding tussen de geliefden was intussen wat bekoeld. Terug in Petersburg vertrok Lou al snel naar Duitsland. Rilke bleef nog in de stad en hield zich voornamelijk bezig met het verzame- len van gegevens over Russische schilders, van wie Ivanov, Repin en Vrubel’ voor ons de bekendsten zijn. Een ander Rusland, een andere Rilke Hoewel de affaire tussen Rilke en Lou Salomé voorbij was, bleven ze elkaar tot het einde toe schrijven. Lou Salomé ontwikkelde zich verder tot psychoanalytica, onder leiding van Freud. De meester constateerde dat Lou voor de jonge Rilke vooral een moederfiguur was geweest. In haar brieven aan Rilke raadde ze de dichter af ooit te trouwen, waar ze later groot gelijk in kreeg. We zagen al dat Rilke een bepaald beeld van Rusland koesterde. Er was in dat land wel meer aan de hand dan waar hij over schreef, maar daar nam hij geen kennis van. Temeer vreemd, omdat hij eerder al blijk had gegeven van journa- listieke kwaliteiten. Hij hield niet zo van Kiev, in die tijd een verregaand verwesterde stad, met elektrische trams, brede straten en grote win- kels. Dat vond hij allemaal “Poolse invloeden”, en hij zocht liever de kerken op. In een boeren- hut zag hij vooral de vrome eenvoud, en niet de doffe ellende van het volk dat er woonde. En na zijn reizen ging de geschiedenis door. De Russische Revolutie zag hij vooral als het begin van de vrede. Op de partijen had hij een wat mythische kijk: er waren de kortzichtigen, voor- al uit op winst, en de menselijke partij, die uit was op verandering. Rusland beleefde een duis- tere periode, maar zou zich hernemen, zoals vroeger na de tijd van het Tataarse Juk. Rilke in Rusland… Het is gemakkelijk er pedan- te opmerkingen over te maken, zeker met kennis achteraf. Maar in feite ontwikkelde zich in die tijd zijn lyrisch vermogen. Directe Russische invloeden zien we alleen in zijn vroege werk, in het Stunden-Buch . Maar een jaar of zeven later al verschenen zijn Neue Gedichten , een belevenis in de wereldliteratuur. Wat ook geldt voor de Duineser Elegien en Die Sonette an Orpheus in de jaren twintig. In Nederland allemaal voorbeeldig uitgegeven in tweetalige edities. Rusland is aanwezig in de gedichten die hij tij- dens de reizen maakte. Ook al verdwijnt daarna Rusland uit het werk, de thematiek van het vroe- ge werk blijft, en wordt verder ontwikkeld. Rilke heeft gereisd en gedweept, en intussen rijpte iets groots. Dolf Bruinsma Tekening van Rilke door Leonid Pasternak, vader van de beroemde Russische auteur Boris Pasternak.