Jaargang 61 Nummer 3

1 6 Pokrof De Duitstalige lyrische dichter Rainer Maria Rilke (1875-1926) maakte, voor hij beroemd werd, twee reizen naar Rusland. Wat waren zijn indrukken, en wat betekende dit Rusland voor hem? D e jonge, nog bijna onbekende dichter Rilke ontmoette in 1897 de ruim veertien jaar oudere Lou Andreas-Salomé (1861- 1937). Deze had al een reeks publicaties op haar naam staan, over de meest uiteenlopende onder- werpen, en was vooral bekend door haar storm- achtige vriendschap met Nietzsche, over wie ze ook had geschreven. Lou Andreas-Salomé was van Duits-Russische afkomst, geboren in Petersburg, dochter van een Russische generaal. Natuurlijk had zij ook haar bespiegelingen over haar geboorteland, een wat mystieke kijk op een volk dat nog dicht bij God stond, met een diep vertrouwen in de Voorzienigheid. Ze was daar niet meer zo mee bezig, tot ze de jonge Rilke ontmoette, waardoor het contact met de Russische Heimat weer wat dichterbij kwam. Na de eerste dweperige brie- ven van de jongeman ontstond een gepassio- neerde liefde; ze waren al man en vrouw vóór ze vrienden werden, aldus Rilke. De eerste reis In 1899 ondernamen ze met zijn drieën een reis naar Rusland: het verliefde paar, en de man van Lou, professor Andreas, een oriëntalist, ook weer veertien jaar ouder dan zijn vrouw, met wie het huwelijk nooit geconsummeerd werd. Hoe hij zich bij deze reis voelde, bleef altijd wat duister. Op 27 april kwam het gezelschap aan in Moskou, waar het net Witte Donderdag was. Vanwege de H. Week en het komende Pasen lag het hele openbare leven er stil. Zo waren de eer- ste indrukken bij Rilke die van een land waar de religie in het middelpunt stond. “Dat is Moskou, dat is Rusland!” Overal kloosters, torens en koe- pels. En het Kremlin. Ze maakten kennis met Leonid Pasternak, de schilder en vader van Boris Pasternak, die toen een jaar of tien was. De schilder, die de dochter van Lev Tolstoj tekenles gaf, introduceerde hen bij de beroemde schrijver. Waarschijnlijk had het gesprek voornamelijk plaats tussen het echt- paar Andreas en de schrijver – bij de tweede ont- moeting, een jaar later, zou Tolstoj zich Rilke niet herinneren. Hun plan om een orthodoxe Paasdienst bij te wonen, werd door Tolstoj scherp afgekeurd. Hij vond niet dat de buiten- landers de bijgelovige praktijken van zijn volk ook nog met een kerkbezoek moesten onder- steunen. In 1901 zou hij door de Orthodoxe Kerk worden geëxcommuniceerd, vanwege zijn roman Opstanding , waarin hij de Paasliturgie belachelijk maakte. Maar ze gingen toch, naar een dienst in het Kremlin, die op Rilke een overweldigende indruk maakte. Hij voelde zich deel van de menigte, van het opeengepakte volk, met het klokgelui, de wierook, de pracht, in een kerk als in het hemelse Jeruzalem, waar de Paasgroet Rilke. Rilke in Rusland